آیهٔ «وعد» چگونه بر ظهور موعود جهانی دلالت دارد؟
خداوند متعال می‌فرماید:
«وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یعْبُدُونَنی لا یشْرِکُونَ بی شَیئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ؛[۱]
خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند وعده می‌دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد؛ همان‌گونه که به پیشینیان آن‌ها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده است، پابرجا و ریشه‌دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیّت و آرامش مبدّل می‌کند؛ آن‌چنان‌که تنها مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت. و کسانی که پس از آن کافر شوند، آن‌ها فاسقان‌اند.»
آیهٔ فوق مربوط به زمان ظهور حضرت مهدی (عج) و عصر حکومت جهانی توحیدی است و شواهد و قرائن آن عبارت است از:
۱. با آیات دیگر که دلالت بر غلبهٔ دین اسلام در آخر الزّمان بر سایر ادیان دارد، سازگاری و مناسبت دارد؛
۲. کلمهٔ «الأرض» که با الف و لام جنس آمده، بدون قرینه‌ای بر انصراف آن به سرزمین خاص و معیّنی است و حمل بر تمام زمین می‌شود؛[۲]
۳. تبدیل خوف به امنیّت کامل تاکنون انجام نگرفته است و این تنها با حکومت گستردهٔ مؤمنان بر روی زمین انجام می‌گیرد؛
۴. با مراجعه به روایاتی که در ذیل آیهٔ فوق آمده‌اند، این معنا تأیید می‌گردد. قرطبی در ذیل آیه، از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلّم نقل کرده است که فرمودند:
«در آن روز، بر روی زمین خانه‌ای نیست؛ جز آنکه خداوند کلمهٔ اسلام را در آن وارد خواهد ساخت».[۳]
سدیّ از ابن عبّاس نقل کرده که آیه در مورد آل محمّد صلی‌الله علیه و آله و سلّم نازل شده است.[۴]
از امام سجاد علیه‌السلام نقل شده است که فرمودند:
«آیه، در شأن حضرت قائم (عج) است.»[۵]
از امام صادق علیه‌السلام نیز نقل شده است که فرمودند:
«آیه دربارهٔ قائم و اصحاب اوست.»[۶]
۵. در زمان خلافت خلفای اربعه نیز امنیّت کامل در سرتاسر جهان پدید نیامد؛ خصوصاً آنکه دو دشمن قدرتمند «ایران» و «روم»، اسلام را تهدید می‌کردند، بنابراین در طول سی سال، جنگ‌های زیادی به وقوع پیوست.
فضل می‌گوید:
«… به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: این نواصب گمان می‌کنند که آیه در شأن ابوبکر و عمر و عثمان و علی علیه‌السلام نازل شده است. حضرت فرمودند: «خداوند قلوب ناصبه را هدایت نمی‌کند، چه در زمانی که دین مرضیّ خدا و رسولش تثبیت شده بود و امر آن انتشار یافته و خوف و شک از قلوب و سینه‌های مردم در عهد یکی از آن سه خلیفه و در عهد علی علیه‌السلام و ارتداد مردم بیرون رفته است، چه فتنه‌هایی که در ایّام آن‌ها برانگیخته شد و چه جنگ‌هایی به آن‌ها نسبت داده شده است که بین آنان و کفّار واقع شد.»[۷]
……………………………………………………………………….
[۱] سورهٔ نور، آیهٔ ۵۵.
[۲] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، «تفسیر القرآن العظیم»، بیروت، دارالکتب العلمیه، ج ۲، ص ۶۱۴؛ طبری، محمّد بن جریر، «جامع البیان فی تفسیر القرآن»، ذیل آیه.
[۳] قرطبی، محمّد بن احمد، «الجامع لأحکام القرآن»، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ هـ.ش، ج ۷، ص ۴۲۹؛ سیوطی، جلال الدّین، «درّ المنثور»، ذیل آیه.
[۴] حسکانی، عبیدالله، «شواهد التّنزیل»، ج ۱، ص ۴۱۳.
[۵] فیض کاشانی، محمّد بن شاه مرتضی، «تفسیر صافی»، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۷۳ هـ.ش، ج ۳، ص ۴۴۴.
[۶] ابن ابی زینب، محمّد بن ابراهیم، «الغیبة»، ص ۱۲۶.
[۷] قمی مشهدی، محمّد بن محمّد رضا، «تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ اوّل،۱۳۶۸ هـ.ش.، ج ۹، ص ۳۳۵.