از «آیهٔ امام» چگونه وجود امام زمان (عج) اثبات می‌شود؟
خداوند متعال در «سورهٔ اسراء» می‌فرماید:
«یوْمَ نَدْعُوا کلَّ أُنَاس ٍ بامامهم فَمَنْ أُوتِی کتابَهُ بیمینهِ فَأُولَئِک یقْرَؤنَ کتابَهُم وَلاَ یظْلَمُونَ فَتیلا ً[۱]: روزی که هر گروهی را به توسط امامشان می‌خوانیم. کسانی که نامهٔ عملشان به دست راستشان داده شود، آن را با [شادی و سرور] می‌خوانند و به قدر رشتهٔ شکاف هستهٔ خرمایی به آن، ستم نمی‌شود.»
مفادّ آیه این است که از هر کس در روز قیامت، از امام به حق سؤال می‌شود، اگر معترف و معتقد به آن بوده است، رستگار خواهد شد و نامهٔ عملش را به دست راست او می‌دهند؛ بنابراین باید در هر زمانی، امامی واجب الاطاعه وجود داشته باشد، امامی که بدون معرفت و متابعت از او، فلاح و رستگاری هرگز در قیامت برای انسان نخواهد بود؛ بنابراین در روایات، می‌خوانیم که پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم فرمودند:
«مَن ماتَ لا یَعرِفُ إمامَهُ ماتَ میتَهً جاهِلِیَّهً[۲]: هرکس بمیرد؛ درحالی‌که امامش را نشناخته باشد، به مرگ جاهلیّت از دنیا رفته است.»
ازآنجاکه وظیفهٔ هر شخصی متابعت از حق و حقیقت است، پس باید در هر زمانی، امام به حق و حقیقت موجود باشد تا مردم با اراده و اختیار، او را به عنوان رهبر خود برگزینند و با پیروی از او، از جملهٔ اصحاب یمین گردند.
ازآنجاکه «لوح محفوظ» یکی است و اختصاص به طایفه‌ای دون طایفه‌ای دیگر ندارد، بنابراین نمی‌توان لفظ «امامهم» در آیه را حمل بر «لوح محفوظ» نمود.
همچنین ممکن نیست که مقصود به کلمهٔ «امام» در آیه، کتاب هر قوم باشد؛ زیرا آیه شامل همهٔ انسان‌ها از اوّل خلقت تا آخر خلقت است؛ درحالی‌که اوّلین کتاب، مشتمل بر شریعت، «کتاب نوح علیه‌السلام» است و قبل از او، کتابی این‌چنین بر مردم نازل نشده است.
سیوطی به سندش از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلّم در ذیل آیهٔ فوق نقل کرده است که فرمودند:
«یُدعی کُلُّ قَومٍ بِإِمامِ زَمانِهِم، وکِتابِ رَبِّهِم، وسُنَّهِ نَبِیِّهِم[۳]: هر قومی به امام زمانش و کتاب پروردگارش و سنّت پیامبرش محشور خواهد شد.»
و نیز از ابن عبّاس نقل کرده است که مقصود از امام در آیهٔ شریفهٔ فوق، امام هدایت و امام ضلالت است.[۴]
کلینی از امام باقر علیه‌السلام نقل کرده است که فرمودند:
«لمّا نزلت هذه الآیه- یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ قال المسلمون یا رسول اللّه، أ لست إمام النّاس کلّهم أجمعین؟ قال: فقال رسول اللّه صلی‌الله علیه و آله: أنا رسول اللّه إلی النّاس أجمعین و لکن سیکون من بعدی أئمه علی النّاس من اللّه من اهل‌بیتی یقومون فی الناس، فیکذّبون[۵]: زمانی که آیه «یوم ندعو کلّ أناسٍ بامامهم» نازل شد، مسلمانان عرض کردند: ای رسول خدا! آیا شما امام همهٔ مردم نیستی؟ حضرت فرمودند: «من فرستادهٔ خدا به سوی همهٔ مردمم؛ ولی زود است که بعد از من، امامانی از اهل‌بیتم بیایند، آنان در بین مردم قیام خواهند نمود؛ ولی تکذیب می‌شوند…»
بشر بن غالب از امام صادق علیه‌السلام دربارهٔ آیهٔ «یوم ند عو…» سؤال کرد؟ حضرت فرمودند:
«اَ إمامٌ دَعا إلی هُدًی فَأَجابوهُ إلَیهِ وإمامٌ دَعا إلی ضَلالَهٍ فَأَجابوهُ إلَیها، هؤُلاءِ فِی الجَنَّهِ وهؤُلاءِ فِی النّارِ، وهُوَ قَولُهُ عزّ و جلّ – فَرِیقٌ فِی الْجَنَّهِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ[۶]: امامی است که مردم را به هدایت دعوت کرده و مردم نیز او را اجابت نموده‌اند و امامی است که مردم را به ضلالت دعوت کرده و او را اجابت نموده‌اند. آنان در بهشت و اینان در دوزخ‌اند و این است قول خداوند عزوجل: (فریق فی الجنة وفریق فی السعیر).»
………………………………………………………………
[۱] سورهٔ اسراء، آیهٔ ۷۱.
[۲] کلینی، محمّد بن یعقوب، «کافی»، ج ۲، ص ۱۹.
[۳] سیوطی، جلال الدّین، «درّالمنثور»، ج ۴، ص ۱۹۴.
[۴] همان
[۵] کلینی، محمد بن یعقوب، «کافی»، ج ۱، ص ۲۱۵.
[۶] مجلسی، محمد باقر، «بحارالانوار»، ج ۴۴، ص ۳۱۳؛ قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا، «تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب»، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۶۸ ه.ش.، ج ۵، ص ۵۶۹.