امر به معروف و نهی از منکر
امر کردن به واجبات و نهی از افعال حرام واجب است، اما امر به مستحبات و نهی از امور مکروه واجب نیست، بلکه سنّت است.
تبعیّت از انبیاء و اولیاء و قبولی اوامر و نواهی الهی سبب می‌شود که دل به آگاهی برسد و شخص بیدار گردد.
خداوند در سوره آل‌عمران ۱۰۴ فرمود: «باید طایفه‌ای از شما باشند که مردم را به خیر بخوانند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند و این طایفه رستگارند.»
و در سوره آل‌عمران ۱۱۰ فرمود: «شما بهترین امتی هستید که برای مردم عالم آمده‌اید، زیرا امر به نیکی و نهی از زشتی می‌کنید.»
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «تمام سخنان فرزند آدمی بر ضرر اوست، جز آن سخنی که در امر به معروف و نهی از منکر یا ذکر خدای گفته است.»
اما کسی که از آفات نفس و شهواتش خلاصی نیافته و شیطان را از خود نکرده، پس در حمایت خدا و توحیدش و به محل امن و عصمت او داخل نشده باشد، برای امر به معروف و نهی از منکر صلاحیت ندارد؛ و هر کس این صفات را دارا نباشد، هرچه از اوامر و نواهی اظهار نماید، دلیلی بر ضرر خودش است و دیگران هم استفاده نمی‌برند.
خداوند در سوره بقره ۴۴ فرمود: «آیا مردم را به نیکی امر کرده و خود را فراموش می‌کنید.»
کسی که می‌خواهد امر به معروف کند:
۱) عالم به احکام حلال و حرام باشد.
۲) آنچه می‌گوید خود، عکس آن عمل را مرتکب نشود.
۳) قصدش نصیحت خلق باشد.
۴) با آنان رحیم و رفیق باشد.
۵) خوش‌خلق باشد و با گفتار نیک آنان را دعوت نماید.
۶) به تفاوت و درجات مردم در فهم و استعداد و تأثیرپذیری آشنا باشد.
۷) به مکر نفس و حیله‌های شیطان بینا باشد.
۸) بر آزار دیگران صابر باشد.
۹) درصدد مقابله با آنان برنیاید.
۱۰) با تکبّر برخورد نکند.
۱۱) نیتش را برای خدا خالص قرار دهد.
۱۲) از خدا در این امر کمک بگیرد.
و در نتیجه: اگر با او مخالفت کردند، صبر پیشه کند و اگر موافق قولش عمل نمودند، شکر خدا را به جای آورد.
روایت است که ابو ثعلبه خُشِّنی درباره این آیه (مائده ۱۰۵) که «ای کسانی که ایمان آوردید، بر شماست که مواظب نفس خود باشید و گمراهی دیگران در شما که هدایت یافته‌اید تأثیری نکند.» از پیامبر صلی‌الله علیه و آله پرسید. ایشان در جواب فرمود: «امر به معروف و نهی از منکر کن و بر آنچه از مصائب به تو می‌رسد صبر کن.
هرگاه بیابی افرادی که حریص به دنیا باشد و از هوی و هوس پیروی کند و به رأی خویش خودپسند باشد، آن وقت این وظیفه از تو نسبت به مردم ساقط می‌شود پس مشغول نفس خود باش.»
اصل قضایای امر به معروف به نفس آن شخص برمی‌گردد و با هرکس باید به فراخور حال خودش برخورد کرد؛ و اگر دیدی حرفت در او تأثیری ندارد، ادامه نده. گاهی گذشت زمان باعث بیداری می‌شود و همش به موعظه نیست.