ذات و حیرت

تفکّر به معنای تأمّل و سیر کردن است. فکر، گاه در ذات چیزی و گاه در صفات و یا آثار چیزی می‌باشد. تفکّر در ذات کبریایی راه به جایی نبرد و قوّه‌ی عقل بدان راه نیابد.

به کُنه ذاتش خرد بَرَد پی **** اگر رسد خس به قعر دریا

فکر می‌تواند از جایی خبر بگیرد که محیط به آنجا باشد و ذات خداوند، اعظم از آن است که کسی به آن احاطه پیدا کند.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نهج البلاغه فرمود: «صاحبان همّت عالیه او را درک نمی‌کنند و خردمندان زیرک که در دریای فکر غوطه می‌خورند، به او دسترسی ندارند (لا یناله غوص الفطن)».

نتیجه‌ی تفکّر در ذات، حیرت و دَهشَت و اضطراب است. لذا در روایات آمده است که: «در ذات خدا فکر نکنید که هرگز قدر و منزلت این کار را ندارید (لن تقدروا قَدره)». حافظ فرمود:

من خاکی که از این در نتوانم برخاست **** از کجا بوسه زنم بر لب آن قصر بلند