زکات
زکات به معنی پاکی و پاکیزگی است و ۳۲ مرتبه در قرآن آمده که بیشتر منظور مالی است که در راه خدا مصرف می‌شود. این تسمیه از آن است که زکات سبب پاکی مال است و مال مزکّی، پاک و قابل نموّ و برکت است.
مراد از زکات در قرآن فقط زکات واجبی که به نُه چیز (گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، گوسفند، گاو و شتر) تعلّق می‌گیرد نیست بلکه مراد مطلق انفاق در راه خداست اعمّ از واجب و مستحب.
زکات را دو معنی گفته‌اند: یکی پاکی و پاکیزگی که بندهٔ مؤمن مال خود را به زکات دادن پاکیزه گرداند و تن خود را از وبال مال پاک گرداند و دیگر به معنی زیاد است. هرچند ظاهر وی نقصان نماید، امّا در باطن زیاد گردد.
اهمیّت وجوب زکات را همین بس که از واجبات دین مقدّس اسلام است و اگر کسی منکر این مسئله شود کافر است که در اخبار آمده مانع الزّکات کافر است. امام صادق علیه‌السلام در این باره فرمود: «هیچ مالی در خشکی و دریا از بین نمی‌رود مگر اینکه زکات آن پرداخت نشده باشد.»
بدان که حق‌تعالی زکات را یکی از مبانی اسلام گردانیده و آن را قرینهٔ نماز که عالی‌ترین اعلام است قرار داده. چنان‌که در سوره بقره ۱۱۰ فرمود: «اقیمو الصّلاة و آتوا الزّکاة: نماز را بپا دارید و زکات بدهید.»
جوشش و افزونی زر، در زکات **** عصمت ز فحشاء و مُنکَر، در صلات (مثنوی)
آن صلاتت کیسه‌ات را پاسبان **** وآن صلاتت هم ز گرگانت شبان
سرّ وجوب زکات مال و انفاق آزمایش بنده است و در آن سه معنی نهفته است:
۱- کسی که شهادتین را با زبان اداء می‌کند، ملتزم به توحید می‌شود و اقرار به معبود می‌کند و اگر بخواهد کاملاً به شهادت خود وفا کند، باید جز خدای محبوبی نداشته باشد؛ زیرا محبّت شرکت برنمی‌دارد.
توحید زبانی بی‌ثمر و کم محتوی است و درجهٔ محبّت را فقط با جدا کردن محبوب‌ها می‌توان سنجید.
۲- پاک شدن بنده از بخل که از مهلکات بشر است. رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «سخی‌ترین مردم کسی است که زکات مالش را بپردازد.»
۳- به جا آوردن شکر نعمت‌های الهی است؛ زیرا که خدا هر بنده‌ای را نعمتی در جان و نعمتی در مال بخشیده. عبادات بدنی، شکر نعمت بدنی و عبادات مالی، شکر نعمت مالی است.
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «لِکلّ شیء زکاة و زکاةُ العلم أن یعلّمه اهله: برای هر چیزی زکاتی است و زکات علم آموختن آن به اهلش (مستعدّان) است.»
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «زکات تندرستی، کوشیدن در راه طاعت خداست»، «زکات نعمت‌ها، بخشندگی است»، «زکات بردباری، تحمّل است»، «زکات بدن، جهاد کردن و روزه است»، «خداوند زکات مقام (پُست) را بر شما واجب کرده است، به همان‌گونه که زکات مال را واجب کرده است»، «زکات عقل، تحمّل جاهلان است»، «زکات قدرت، عفو است»، «زکات شجاعت، جهاد کردن در راه خداست.» …
چون ز دستت رُست ایثار و زکات **** گشت این دست آن طرف، نخل و نبات (مثنوی)
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «بر هر جزئی از اعضاء نسبت به خدا زکاتی واجب بلکه بر هر مویی از موهای تو و بر هر آنی از لحظات تو زکاتی واجب است.»
زکات چشم، نظر کردن با عبرت و فروبستن از شهوات و هرچه مانند آن باشد.
زکات گوش، شنیدن علم و حکمت و قرآن و فواید دینی از موعظه و نصیحت و آنچه در آن نجات انسان باشد و نیز گوش نکردن به دروغ و غیبت و مانند این‌هاست.
زکات زبان، نصیحت کردن مسلمانان و بیدار نمودن غافلان و بسیار تسبیح و تقدیس الهی گفتن است.
زکات دست، بخشش و عطاء و سخاوت از نعمت‌هایی که خدا به تو داده می‌باشد؛ و به کار بستن دست به نوشتن کتاب‌های علمی و چیزهایی که به‌وسیلهٔ آن نفعی نصیب مسلمانان در طاعت خدا شود و یا شرّی از آن‌ها دور گردد.
زکات پا، رفتن به جایی است که حقوق خداوند تعالی در آن است مانند زیارت افراد صالح و مجالس ذکر و اصلاح میان مردم و صلهٔ رحم و جهاد و آنچه در آن صلاح قلب و دین در آنجا باشد.
آنچه از زکات ذکر کردیم به قدی است که دل‌های مردم آن را تفهیم کنند و نفوس، آن‌ها را به کار برند و بر این‌ها فقط بندگان مقرّب و مخلص آگاهی دارند و بیشتر از آن است که به شمارش درآید و تنها آنان اهلیّت درک حقایق را داشته و به غیر از ایشان صلاحیّت ندارند.
گوهری دارم ز تقویٰ یا سخا **** این زکات و روزه در هر دو گوا (مثنوی)
امّا زکات ذکر؛ آنچه از اساتید رسیده اینکه قبل و بعد ذکر صلوات فرستاده شود. مخصوصاً ذکرهایی که سنگین است قبل و بعد ذکر ۵ یا ۱۴ صلوات فرستاده شود.