صورت عمل و معنا

برای رسیدن به حقایق تنها معنی کافی نیست، بلکه صورت عمل هم لازم است. «دانه قیسی را اگر مغزش را تنها بکاری چیزی نروید؛ چون با پوست به هم بروید. پس دانستیم که صورت نیز در کار است.» محبت خدا بسیار عالی است، اما اگر صورت نماز و روزه را نیاوری، محبت چه قدر می‌تواند در ترقی و کمالات تأثیر داشته باشد. هدیه‌های دوستان به صورت از دوستی‌های درونی برمی‌خیزد و این هدیه‌ها گواهی بر مهربانی مخفی می‌کند.

تا گواهی داده باشد هدیه‌ها **** بر محبت‌های مضمر در خفا

اعمال ظاهر هم، گاه راست و گاهی دروغ باشد، گاهی به اخلاص و گاهی به ریاء باشد. مثلاً اگر کسی اهل تظاهر باشد، دوغ می‌نوشد و خود را به مستی می‌زند بااینکه باطناً مست نیست این تظاهر به مستی است.

ریاکار عبادی هم، از ظاهرش می‌خواهد نشان بدهد که مست دوستی حق است و این‌طور عبادت می‌کند.

آن مرایی در صیام و در صلاست **** تا گمان آید که او مست ولاست

پس گاهی بین افعال ظاهری و نیات درونی بسیار فاصله است. تنها مؤمن روشن‌بین است که با دیدگاه باطنی می‌بیند و می‌فهمد. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «بترسید از زیرکی مؤمن که با نور خدائی می‌بیند.» چرا همه این درک را ندارند؟ یکی به خاطر آن‌که صورت از هر جهت نمی‌تواند بیانگر معنی باشد؛ چه آن‌که صورت‌ها در قالب محدودند و معانی بی‌عددند.