فرق عابد و زاهد با عارف

شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا در کتاب اشارات، نمط نهم در فصل مقامات العارفین می‌فرماید: آن‌که از تنعم دنیا رو گردانده است «زاهد» نامیده می‌شود. آن‌که بر انجام عبادات از قبیل نماز و روزه و غیر این‌ها مواظبت دارد «عابد» خوانده می‌شود. آن‌که ضمیر خود را از توجه به غیر حق باز داشته و متوجه عالم قدس کرده تا نور حق بدان بتابد به نام «عارف» شناخته شود. زهد غیر عارف، نوعی داد و ستد است. گویی کالای دنیا را می‌دهد که کالای آخرت را بگیرد. زهد عارف نوعی پاکیزه نگه‌داشتن دل است از هر چه دل را از خدا باز دارد. عبادت غیر عارف نیز نوعی معامله است از قبیل کار کردن برای مزد گرفتن، گویی در دنیا مزدوری می‌کند که در آخرت مزد خویش را که همان اجر و ثواب‌هاست دریافت کند؛ اما عبادت عارف، نوعی تمرین و ورزش روح برای انصراف از عالم غرور و توجه به ساحت حق است تا با تکرار این تمرین بدان سو کشیده شود. عارف حق خدا را می‌خواهد نه برای چیز دیگر و معرفت حق را بر هر چیز ترجیح می‌دهد و عبادتش برای حق به خاطر این است که حق را شایسته عبادت می‌داند.