فنای نفس

خداوند به پیامبرش فرمود: «سجده کن و تقرّب جوی». (سوره علق، آیه 19)

و پیامبر در سجده‌اش می‌گفت: «خدایا از عقابت به عفوت پناه می‌برم، از خَشمَت به رضایت پناه می‌برم و از تو به تو پناه می‌برم. ستایش بر تو را نتوان شمرد، تو همانی که بر خودت ستایش کردی (و دیگران عاجز از ستایش تو هستند)».

در شرح این حدیث گفته‌اند: در مشاهده‌ی فعل خدا از فعل خود به فعل او پناه می‌جوید. از مشاهده‌ی افعال گشته و به مصادر افعال و صفات حق رفته است. سپس «از تو به تو پناه می‌برم»، یعنی بی مشاهده‌ی افعال و صفات ثنای او را می‌گوید.

از مشاهده‌ی نفس که نقصان است، فانی گشت و نزدیک شدن از ثنا، پس خبر از فنای نفس و خروج آن از مشاهده نفس خود گفته؛ در منتهی ثنا گوینده و ثنا گفته شده خداست، به حدی که هر چه غیر او از نظر مشاهده محو و برطرف گردیده است. (محجة البیضاء، ج 7، ص 157- راه روشن، ج 7، ص 195)