تجلی است نه تجافی

خدای سبحان آنچه در نشئه شهود و حیطه علم او بود، امر می‌کند؛ یعنی افاضه می‌کند که تنزّل کند و آن موجود علمی با افاضه خداوند مستفیض عینی شده، از علم به عین تنزّل می‌کند. این تنزّل نیز به نحو تجلّی است نه تجافی، چنان‌که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «حمد برای خدایی است که تجلّی کرد برای خلقش به سبب آفرینشی که نموده است».

در تجافی شیء مانند باران از بالا فرود می‌آید یا مانند بخار و دود از پایین فرا می‌رود. پس شی‌ء وقتی در جای اوّل باشد، در جای دوم نیست و آنگاه‌که در جای دوم است، در جای اوّل نیست. ولی در تجلّی چنین نیست. چنان‌که فرشته مرگ آنگاه‌که برای قبض روح می‌آید، از پشت پرده‌های غیب برای انسان تجلّی می‌کند نه تجافی.

خدای سبحان فیض و لطف خود را به جهان به نحو تجلّی می‌دهد، نه به‌طور تجافی. سراسر جهان آفرینش تجلّی اوست.