تهذیب بعد از تعلیم

آیا تهذیب بعد از تلاوت کتاب آسمانی و قبل از تعلیم و حکمت است یا پس از تعلیم کتاب آسمانی و حکمت است؟

جواب در سوره بقره آیه 56 آمده و خداوند از قول حضرت ابراهیم چنین نقل فرمود: اوّل تلاوت آیات (قرائت با تدبّر)، بعد تعلیم کتاب و حکمت (معرفت به حقایق) و سپس تهذیب.

ولی در سوره جمعه آیه 57 فرمود: «اوّل تلاوت آیات، سپس تزکیه و بعد تعلیم کتاب آسمانی و حکمت». نفوس در گیرندگی و یادگیری با هم اختلاف زیادی دارند و در مراتب عمل نیز با هم بسیار فرق دارند، چنان‌که در سالکین به وضوح دیده می‌شود. پس بعضی باید با تلاوت شروع کنند و بعد به تزکیه بپردازند و سپس در پی تعلیم و حکمت هم باشند. امّا بعضی دیگر باید تلاوت کنند و بعد تعلیم و حکمت بیاموزند و آن‌وقت به تهذیب بپردازند.

آیه‌ای که در سوره بقره آمده، دعای حضرت ابراهیم است، امّا سوره جمعه درباره پیامبر صلی‌الله علیه و آله است که امّت را این‌طور باید تربیت کند که بعد از تلاوت، تهذیب، سپس تعلیم و حکمت دهد که این دلیل بر گیرندگی و قابلیت افراد است. چه آنکه همیشه بعد از تعلیم، تهذیب می‌آید و بدون آن تزکیه محقق نمی‌شود. استاد عارف می‌فرمود: «تدریس با تهذیب، معیار خوبی نزد خداست».