توحید چیست؟

اکابر از اصحاب مولانا رومی روایت کرده‌اند که روزی جماعتی، از جناب شمس تبریزی سؤال کردند که توحید چیست؟ فرمود: توحید آن است که بدانی همه چیزها:

1- آن خداست، 2- از خداست، 3- به خداست، 4- و بازگشت به خداست.

1- اما آنچه آن خداست: «اللّه مُلک السموات و الارض و ما فیهن: حکومت آسمان‌ها و زمین و آنچه در آن‌ها است از آن خداست» (مائده: 120) 2- آنچه از خداست «و ما بکم من نعمة فَمنَ الله: آنچه از نعمت‌ها به شما می‌رسد از جانب خداست» (نحل: 53) «قُل کلّ من عند الله: بگو همه‌چیز از جانب خداست» (نساء: 78)

3- آنچه به خداست: «ان تقوم السماء و الارض بامره: آسمان و زمین به فرمان او برپاست» (روم: 25) 4- آنچه بازگشت به خداست: «و الی الله ترجع الامور: همه کارها به‌سوی خدا بازگردانده می‌شود» (بقره: 210) «و الیه المصیر: بازگشت همه موجودات به‌سوی اوست» (مائده: 18) پس فرمود: هر که خود را شناخت به محدثی، خدای خود را شناخت به قدیمی. هر که تن خود را شناخت به جفا، خدای خود را شناخت به وفا. هر که تن خود را شناخت به خطا، خدای خود را شناخت به عطاء.