جدال (مراء)

در بحث و گفتگو علمی یا غیرعلمی مانند خریدوفروش و مسائل حقوقی و نزاع‌ها، نوعاً از دو طرف اشکال و ایراد و دلایلی اقامه می‌شود و طرف مقابل هم با نقص و دلیل در مقام جواب، مطالبی می‌گوید اگر بحث به اهانت بکشد حالت «مراء» پیدا می‌شود و اگر زیر بار مطالب حق نرود حالت جدال پیدا می‌شود. در جدال باید با طرف مقابل به نیکوترین وجه برخورد شود که دستور قرآن است. بیشتر جدال و تندی‌ها یا از نادانی و یا از دشمنی و یا تکبّر و غرور است. در زمان انبیاء مردم نادان بون دلیل روشن با آنان به جدال می‌پرداختند. لذا خداوند می‌فرماید: «از مردم کسانی می‌باشند که درباره خدا بدون علم و هدایت و کتاب روشن مجادله می‌کنند.» این گفته قرآن در مذمّت اهل جدال که بدون دلیل و با عناد و لجاجت در باطل غوطه می‌خورند و زیر بار حق نمی‌روند، می‌باشد. جدال از هر نوع که باشد چون به لجاجت و اهانت و تحقیر تبدیل می‌شود و قوّه غضبیه را تحریک می‌کند و موجب خشم و نفاق می‌گردد، مذموم است. پس لازم است صاحب این کسالت همیشه رعایت اعتدال را بنماید و در مباحث از یکرنگی و دلیل محکم استفاده کند و نگذارد به خشم تبدیل گردد. مواظبت بنماید بر اینکه بحث به تندی و خصومت کشیده نشود که موجب مرض قلب گردد و کلاً با افراد سفیه و تندمزاج وارد مباحثه نشود تا از کوره به دررود. برای آرامش اعصاب و روان، بنا را بر رفتار خدا پسندانه بگذارد؛ اگرچه در بعضی جاها محقّق است ولی برای خدا ترک مراء و جدال کند. دیده‌شده اهل جدال دشمن دارند و بعضی‌ها از زبانشان می‌ترسند. این هم دلیل ضعف و بدی این رذیله است. نکته دیگر آنکه در مجادله چون از مسیر صحیح منحرف می‌شوند – جدال می‌کنند به همین علّت در سیر معنوی هم ناتوان می‌باشند؛ چه آنکه درون آن‌ها در جنگ و ستیز است و آرامش ندارند تا بافکری باز و مستقیم سیر معنوی را بپیمایند.