جنس

بدان که جنس آتشی حکمی شیطانی دارند و جنس آبی، حکم انسانی دارد. پس هر رذیله ناری است که ضدّ و دشمنش آب است که خداوند همه چیز را از آب آفرید. همیشه در تاریخ، بین ناریان و آبیان نزاع و جدال است. آب آتش را می‌کشد و از آن‌طرف صفت ناری که هوی و هوس و غرایز شهوی را در بر دارد، ریشهٔ خطاها و گناهان است. آتش از هیزم و گاز و نفت، با آب خاموش می‌شود، ولی خاموش کردن آتش نفس بسیار سخت است؛ پس برای فرونشاندن نار نفسانیات در درجهٔ اول نَفَس محمدی و سپس تبر حیدری و آنگاه تازیانهٔ ریاضت لازم است. در تازیانهٔ ریاضت توجه دارند که هر چه هیزم شهوات غریزی بیشتر روی هیزم‌ها گذاشته شود، کاستن آن مشکل است؛ بلکه هر روز از گذاشتن هیزم رو هیزم‌های آتش گرفته و زبانه کشیده، باید خودداری کرد؛ تا کم‌کم آتش خاموش شود و به عبارت سلیس‌تر آنکه باید آب تقوی را روز بروز زیادتر کرد تا آتش نفس یواش‌یواش خاموش گردد. چه آنکه تقوای قلوب، حیات عارفان است؛ چون انسان حیات ابدی می‌خواهد، از آب فضایل برای کاستن آتش رذایل استفاده کند تا به مقاصد برسد.