جنود عقل و جهل

سماعه گوید: خدمت امام صادق علیه‌السلام بودم و جمعی از دوستانش هم حضور داشتند که ذکر عقل و جهل به میان آمد. امام فرمود: عقل و لشکرش و جهل و لشکرش را بشناسید. عرض کردم: قربانت گردم غیر از شما کسی را نمی‌شناسیم که به ما بفهماند. فرمود: خداوند عقل را از نور خویش آفرید…و جهل را از تاریکی آفرید… 75 لشکر به عقل و 75 لشکر به جهل داد و آن‌ها اینان هستند: 1- خیر وزیر عقل و ضدش شر است و شر وزیر جهل است. 2- ایمان ضدش کفر، 3- تصدیق ضدش انکار، 4- رجاء ضدش نومیدی، 5- عدل ضدش ستم، 6- رضا ضدش سخط، 7- شکر ضدش کفران، 8- طمع ضدش یأس، 9- توکل ضدش حرص، 10-رأفت ضدش سخت‌دلی، 11- رحمت ضدش غضب، 12- علم ضدش جهل، 13- فهم ضدش نادانی، 14- عفت ضدش بی‌باکی، 15- زهد ضدش رغبت، 16- رفق ضدش بدرفتاری، 17- رهبت ضدش گستاخی، 18- تواضع ضدش کبر، 19- آرامش ضدش شتاب‌زدگی، 20- حلم ضدش بی‌خردی، 21- صمت ضدش پرگویی، 22- رام بودن ضدش گردن کشی، 23- تسلیم ضدش شک، 24- صبر ضدش جزع، 25- چشم‌پوشی ضدش انتقام، 26- غنی ضدش فقر، 27- تذکر ضدش سهو، 28- حفظ ضدش فراموشی، 29- مهرورزی ضدش دوری، 30- قناعت ضدش حرص، 31- تشریک‌مساعی ضدش خودداری، 32- دوستی ضدش دشمنی، 33- وفا ضدش پیمان‌شکنی، 34- طاعت ضدش معصیت، 35- خضوع ضدش بلندی جستن، 36- سلامت ضدش بلاء، 37- حب ضدش بغض، 38- صدق ضدش کذب، 39- حق ضدش باطل، 40- امانت ضدش خیانت، 41- اخلاص ضدش ناپاکی، 42- چالاکی ضدش سستی، 43- زیرکی ضدش کودنی، 44- معرفت ضدش ناشناسایی، 45- رازداری ضدش فاش کردن راز، 46- یکرویی ضد آن دغلی، 47- کتمان ضدش افشاء، 48- نماز ضدش تباه کردن نماز، 49- روزه گرفتن ضدش روزه خوردن، 50- جهاد ضدش فرار از جهاد، 51- حج ضدش حج شکستن، 52- سخن نگهداری ضدش سخن‌چینی، 53- نیکی به والدین ضدش نافرمانی والدین، 54- با حقیقت بودن ضدش ریاکاری، 55- معروف ضدش ناشایستگی، 56- خودپوشی ضدش خودآرایی، 57- تقیه ضدش پخش کردن، 58- انصاف ضدش جانب‌داری باطل، 59- خودآرایی برای شوهر ضدش زنا دادن، 60- نظافت ضدش پلیدی، 61- حیاء ضدش بی‌حیایی، 62- میانه‌روی ضدش تجاوز از حد، 63- راحتی ضدش به رنج افتادن، 64- آسان‌گیری ضدش سخت‌گیری، 65- برکت ضدش بی‌برکتی، 66- عافیت ضدش بلاء، 67- اعتدال ضدش افزون‌طلبی، 68- حکمت ضدش پیروی از هوس، 69- وقار ضدش سبکی (جلفی)، 70- سعادت ضدش شقاوت، 71- توبه ضدش اصرار بر گناه، 72- استغفار ضدش بیهوده طمع بستن، 73- محافظت ضدش سهل‌انگاری، 74- دعا ضدش سر باز زدن از دعا، 75- خرمی ضدش کسالت، 76- فرح ضدش حزن، 77- الفت ضدش کناره گرفتن، 78- سخاوت ضدش بخل (تعداد 78، سه عدد آن اضافی است که در نسخه بدل آمده که شامل شماره 43 و 44 و 66 می‌شود.) تمام این صفات که لشکریان عقل هستند جزء در پیغمبر و جانشین او و مؤمنی که خداوند قلبش را برای ایمان آزموده باشد؛ اما دوستان دیگر ما برخی از این‌ها را دارند تا تدریجاً همه را دریابند و از لشکریان جهل پاک گردند. آنگاه با انبیاء و اوصیاء در درجات اعلی شوند. درک این مطالب با شناخت عقل و لشکریانش و دوری از جهل و لشکریانش به دست آید. خدا ما و شما را توفیق برای طاعت و رضایتش قرار دهد.