حقیقت شخصیه و نوعیه
حقیقت شخصیه: عبارت است از وجود جزیی و مخصوص که در کالبدی مجسّم می‌شوند و نام و خصوصیات معینی دارند، مانند اصحاب کهف که در دوره دقیانوس (251 میلادی) می‌زیستند. حقیقت نوعیه: عبارت است از خصوصیات و صفات باطنی افراد منهای کالبد و جزئیات منفرد ایشان. مولانا و عده‌ای از عرفا عقیده دارند که حقیقت نوعیهٔ انبیاء و اولیاء در هر عصری قابل تکرار است. شیخ محمود شبستری در این باره می‌گوید: بُوَد نور نبی خورشید اعظم گه از موسی پدید و گه ز آدم در مثال موسی و فرعون، حقیقت شخصیه فرعون همان جبّاری بود که در عهد موسی بود؛ اما حقیقت نوعیه فرعون، همان اوصاف کبر و شرک و خودبینی و جهل و… است که در هر عصری در انسان بروز می‌کند. مولانا می‌فرماید:
آنچه در فرعون بود آن در تو هست **** لیک اژدرهاست، محبوس چَه است
شمس فرمود: در تو فرعون سر بر کرد، موسی آمد او را راند. باز فرعون آمد و موسی رفت که این دلیل بر تلّون کند. مولانا می‌فرماید:
موسی و فرعون در هستی توست **** باید این دو خصم را در خویش جست
حقیقت نوعیه مانند آبی است که در ظروف ریخته شود و خصوصیات آب به اختلاف ظروف تغییر می‌کند. حقیقت نوعیه اهل الله هم چون نور شمس است که از آبگینه‌های مختلف بتابد.