حَضَرات خمس
حضرت داوود علیه‌السلام پرسید: پروردگارا، از بهر چه مخلوقات را خلق کردی؟ فرمود: «کُنتُ کنزاً مخفیّا فَاَحبَبتُ ان اُعرَفَ فخلقتُ الخلقَ لکَی اُعرَفَ: من گنجی پنهان بودم. دوست داشتم شناخته شوم، پس مخلوقات را آفریدم تا شناخته شوم.»
عرفا با استناد به این حدیث، ارکان بحث تجلّیات حضرت حق و مراتب ظهور ذات او را در مظاهر مطرح کرده‌اند. آن‌ها مجموعهٔ عالم را از واجب و ممکن به پنج مرتبه یا پنج حضرت تقسیم کرده‌اند که آن را حَضَرات خمس گویند.
گنج مخفی بُد ز پُرّی جوش کرد **** خاک را سلطان اطلس پوش کرد (مثنوی)
بدان نزد اهل کشف و تحقیق وجود مطلق یکی بیش نیست و آن وجود حق است و وجود جمیع موجودات بدان حضرت منتهی شود و آن حضرت منتهای همه است و این وجود را در هر عالمی از عالم‌های مختلف ظهوری است و حضرات کلیه پنج است که آن را حضرات خمسه گویند و هر حضرتی از آن حضرات را عالمی نامند.
حضرت اوّل، غیب مطلق است که آن را حقیقة الحقایق گویند و آن حضرت اشارت پذیر نیست و از آن حضرت به هیچ نوع نتوان عبارت کرد و عقول و افهام مخلوقات را به آن راه نیست بلکه این مقدار به نور کشف محقق گشته که در این عالم حق‌تعالی از ذات خود به ذات خود تجلّی فرمود و آن تجلّی از حضرت احدیت بود و بدان تجلّی در خود نفس رحمانی ظاهر کرد و آن را تعیّن اوّل نامند و جمیع اعیان ثابته در این حضرت به صورت عقلی هویدا شد که «اوّل ما خلق الله العقل»
حضرت دوم، ظهور در تنزّل از حضرت احدیّت به واحدیت باشد و آن را حضرت الوهیّت نامند و این عالم را جبروت گویند. این حضرت مبدأ کثرت و حضرت اسماء و صفات است.
پس از حضرت واحدیت و الوهیت تنزل فرمود به لوح محفوظ و عالم امر عبارت از آن است و آن را عالم ملکوت خوانند.
حضرت چهارم عالم مثال است و عالم ملک.
وجود حق را تنزّل دیگری است از عالم ملک به عالم انسان و آن آخر مراتب تنزّلات است.
پس معلوم گشت کلیه حضرات و عوالم اصلیه پنج است:
حضرت اوّل، غیب مطلق است. از آن هیچ حکایت نتوان کرد؛ زیرا که آنجا اسم و رسمی نگنجد و تجلّی از ذات است بر ذات و آن عالم را غیب الغیوب و احدیت نیز گویند. (لاهوت)
حضرت دوم، حضرت اسماء و صفات و عالم جبروت است و آن را برزخ البرازخ هم گویند.
حضرت سوم، عالم ارواح و عالم ربوبیت است و آن را غیب باطن و عالم ملکوت هم گویند.
حضرت چهارم، عالم خیال و مثال است و جای بروز صور مختلفه که دلالت بر معانی و حقایق دارند و آن را عالم ملک هم گویند. (ناسوت)
حضرت پنجم، عالم حس و شهادت است و جای بروز صور متعیّنه کونیه است.