حشر
حشر به معنی جمع کردن و گردآوردن قوم است به یک مکان (این کلمه دربارهٔ یک نفر استعمال نمی‌شود.)
حشر به معنای بیرون کردن امّا نه یک نفر بلکه یک جمعیّت و نه به اختیار بلکه به اجبار است.
در سوره ق ۴۴ فرمود: «ذلک علَینا یسیرا: آن جمع کردنی آسان برای ماست.»
این احیای موتی ترتیب دیگر برانگیختن است و این جمع کردن آسان‌تر از آفرینش آن است.
در قضیه عُزَیر علیه‌السلام آمده که از کنار ویرانه‌ای می‌گذشت که استخوان‌ها و اجساد پوسیده ساکنان آن دیار بر زمین افتاده بود. با خودش گفت: چگونه خداوند بعد از مرگ این‌ها را زنده می‌کند و در این حال خداوند جان او را می‌گیرد و بعد از صد سال زنده می‌کند و از او می‌پرسد چقدر در این ویرانه بودی؟ او می‌گوید یک روز یا کمتر از آن. پس خداوند می‌فرماید: به طعام خودت نگاه کن که طیّ این سال‌ها تغییری نکرده امّا به الاغت بنگر که بدنش پوسیده. پس ببین که چگونه آن استخوان‌ها و جسد پوسیده را گرد هم می‌آوریم. در سوره بقره ۲۵۹ به این موضوع اشاره شده است.
چشم بگشا، حشر را پیدا ببین **** تا نماند شبهه‌ات در یوم دین (مثنوی)
خلایق برای حساب محشور می‌شوند. حشر برای آن است که: «لِیمیزَ اللهُ الخبیثَ من الطَّیِب: خداوند ناپاک را از پاک جدا گرداند.» (انفال ۳۷) بدون حشر مسئله جزا و پاداش و بهشت و جهنّم باطل خواهد شد.
انسان به سبب ملکات و صفات نفسانی که در ذات و حقیقت او راسخ شده، باقی می‌ماند و به‌واسطه آن ملکات از قوّه به فعلیت می‌رسد. پس در قیامت هر کس به‌صورت ملکوتی‌اش محشور می‌شود.
پس هرکس بر حالتی که زیسته، می‌میرد و بر حالتی که مرده، محشور می‌شود. اخبار دلالت بر این دارد که هرکس به هنگام مرگ قلبش به همان چیز مشغول است که در طول عمر بر آن بوده و به وقت مردن همان چیز در نظر او پدید می‌آید.
قیس بن عاصم گوید با جماعتی از قوم بنی تمیم بر پیامبر اعظم صلی‌الله علیه و آله وارد شدیم و گفتیم: ای پیامبر خدا، ما را موعظه‌ای فرما که از آن استفاده ببریم، چون ما بادیه‌نشین هستیم. پیامبر اکرم فرمود: «… ای قیس حتماً یک همراه با تو در خاک می‌آید درحالی‌که زنده است با تو دفن می‌شود، امّا تو مرده‌ای. اگر کریم باشد، تو را گرامی دارد و اگر پست باشد، تو را به بدی رساند. فقط با تو محشور می‌شود و جز از او بازپرسی نشوی. پس او را صالح قرار بده. اگر صالح بود مونس تو شود و اگر فاسد شود از او وحشت خواهی کرد و آن عمل توست.»
هر صفت که در دنیا بر کسی غالب شود، به سبب اعمالی است که صاحب آن صفت داراست و در روز قیامت صاحب هر صفت به آن محشور می‌شود.
اگر صفت شهوت بر وی غالب باشد، به‌صورت خرس و خوک محشور گردد.
اگر غضب غالب باشد، به‌صورت سگ و گرگ. اگر گزندگی و ایذاء غالب باشد، به‌صورت مار و عقرب. اگر دزدی و حیله غالب باشد، به‌صورت موش و کلاغ. اگر تکبّر غالب باشد، به‌صورت شیر و پلنگ. اگر رعنایی و خرامیدن غالب باشد، به‌صورت طاووس و کبک. اگر حرص و ذخیره کردن چیزها غالب باشد، به‌صورت مورچه محشور گردد.
و اشاره به مثل این معناست: «یوم تُبلی السرائر: روزی که نیّت و باطن آشکار شود.» (طارق ۸) و «و اذا الوحوش حُشرت: روزی که حیوانات محشور شوند.» (تکویر ۴)
حُکم، آن خو راست کان غالب‌تر است **** چونکه زر بیش از مس آمد، آن زرست (مثنوی)
سیرتی کان در وجودت غالب است **** هم بر آن تصویر حشرت واجب است
در قیامت حشر منافقین با شیاطین است؛ زیرا صفت شیطانی در باطن آنان نفوذ کرده، مثل مکر و حیله، اعتقاد فاسد، اغوای خلق … که این‌ها از اوصاف شیطان است.
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «انّما یَحشُر النّاسُ علی نیّاتهم: مردم بر نیّاتشان محشور می‌شوند.»
عربی به رسول خدا صلی‌الله علیه و آله گفت: انسان مردمی را دوست دارد ولی نمی‌تواند به آن‌ها برسد. حضرت فرمود: «انّ المرء یحشر مع من احبّه: آدمی با کسی محشور می‌شود که او را دوست دارد.»
و نیز روایت است در حضور پیامبر صلی‌الله علیه و آله صحبت از قیامت شد. مردی عرض کرد: من نماز و روزهٔ چندانی آماده نکردم امّا خدا و رسول او را دوست دارم. حضرت فرمود: «انتَ مع مَن احبَبتَ: تو با آن کسی خواهی بود که او را دوست داری.»
پس با رسول خدا صلی‌الله علیه و آله که او را دوست دارد محشور می‌شود.