دشمنی
دشمنی از جمله صفات نکوهیده است و آن غیر مراء و مجادله است. در واقع خصومت لجاجت است تا حقّی یا مالی را به دست آورد.
دشمنی و عداوت دو نوع است: یا آن را در دل پنهان دارد و منتظر فرصت مناسب برای ابراز آن است که آن حقد و کینه باشد. یا آن را ابراز می‌کند و اظهار نماید و درصدد آزار و اذیت او برآید و این ثمرهٔ قسم اوّل است؛ زیرا که چون عداوت قوّت گرفت و دشمنی شدید شد دیگر نمی‌توان آن را پنهان کرد.
دشمنی شجره‌ای است که جز اندوه و اَلَم ثمره‌ای ندارد و آتشی است که جز دود کدورت از آن برنخیزد.
بغض و عداوت نفس را بیمار و روح را متألّم می‌سازد و آدمی را از بساط قرب الهی دور و از مرافقت ساکنان عالم قدس مهجور گرداند.
حضرت صادق علیه‌السلام فرمود: «هرکه تخم عداوت بکارد، همان را که کاشته درو می‌کند؛ مَن زَرَع العَداوةَ حَصَدَ ما بَذرَ»
اظهار دشمنی درجاتی دارد: دوری کردن و سخن نگفتن با وی، درشتی و خشونت کردن در گفتار، تحقیر و اهانت، اطاعت نکردن، سعی در بدی کردن و تباه کردن حاجات وی.
دشمن هیچ خیری را برای طرف مقابل نمی‌خواهد و در صدد آزار و ضرر رساندن به اوست.
عاقل در حالتی باقی نمی‌ماند که مضرّات دشمن به او برسد. پس باید سعی نماید که با دشمن رفتار دوستانه و گفتار مشفقانه داشته باشد و با مهربانی و شکفتگی با او ملاقات کند. نسبت به او نیکی کند تا دشمنی از دل او برطرف کند.
درخت دوستی بنشان که کام دل ببار آرد **** نهال دشمنی برکن که رنج بیشمار آرد (حافظ)
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «یک دشمن بسیار است؛ انّ عدوّا واحدا لکثیر»
صد دوست اگر توراست، بهر تو کم است **** یک دشمن اگر توراست، خود بسیار است
لقمان حکیم به فرزندش فرمود: برای خود هزار دوست بگیر و هزار دوست کم است و یک دشمن برای خویش مگیر که یک دشمن هم زیاد است.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام به پسرانش فرمود: «ای پسرانم، بپرهیزید از درافتادن با مردمان که از دو تیره به در نباشند یا خردمندی که برای شما نیرنگ به کار برد یا نادانی که در برابر شما شتاب کند؛ و آغاز به سخن نر است و جواب ماده و چون همراه شوند به ناچار نتیجه آرند.»
امّا خطرناک‌ترین دشمن انسان، دشمن درونی او (نفس امّاره) است و مبارزه با آن کاری بس دشوار است و به مجاهدت و ریاضت نیاز دارد.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «لا عدوٌ اعدیٰ علی المرءِ من نفسه: هیچ دشمنی برای انسان از نفس او دشمن‌تر نیست.»
و باز فرمود: «هواک اعدی علیک من کلّ عدوّ فاغبله و الّا اهلک؛ هوای نفس تو دشمن‌ترین دشمنان توست. کوشش کن تا بر آن غلبه کنی وگرنه هلاکت خواهد کرد.»
سعدی در گلستان گوید از عارفی سؤال کردند معنای این حدیث پیامبر را که فرمود نفس تو از همهٔ دشمنان با تو دشمن‌تر و از همه نسبت به تو خطرناک‌تر است چیست؟ فرمود: برای اینکه به هر دشمنی اگر نیکی کنی و آنچه می‌خواهد به او بدهی با تو دوست می‌شود جز نفس که هرچه خواسته‌های او را برآورده کنی، دشمن‌تر می‌گردد.
دوستی و دشمنی برای خدا (حبّ و بغض) فضیلت بسیار دارد. رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «هرکه در راه خدا دوستی و دشمنی کند و برای خدا عطا و منع کند از برگزیدگان خداست.»
دشمنی در راه خدا این است که با انسانی به سبب نافرمانی و معصیت و مخالفت او با اوامر الهی دوستی نکند و عملش را ناپسند می‌دارد و او را از قرب حق به دور می‌بیند. لذا نمی‌تواند با او قرین شود و بوی مخالفت او سبب می‌شود از او فاصله بگیرد.