رقیب مراقب
وقتی دو نفر به چیزی مایل باشند، هر کدام را رقیب دیگری میگویند. چنانکه وقتی دو نفر کشتی میگیرند، هر یک از این دو رقیب دیگری است تا اینکه در این زورآزمایی یک نفر غالب و دیگری مغلوب شود. رقیب در اینجا –که رو به روی شخص مراقب ایستاده– هوی و هوس، نفس، شیطان و صفات مَلَکی است که سالکِ مراقب تلاش مینماید تا با مواظبت و نظارت، نیات و اعمالش را از اینها دور نماید و آنها را مغلوب کند و به خدا، صفات ملکوتی و فضایل متّصل شود. تا وقتیکه صفات الهی در سالک ملکه نشده باشد، در معرض خرابکاری است.
روایت شده است که خداوند به ملائکه فرمود: «شما موکّل به ظواهر هستید، ولی من مراقب بر بواطن هستم.»
برای سالک کسب فضایل مسئله مهمّی است؛ اما تا زمانی که تحصیل آن کامل نشده، رقبای مخالف درون یعنی هوسهای نفسانی، او را در تیررس خود قرار میدهند لذا سالک یا مجروح میشود و یا از راه بازمیماند.
حرکت بهسوی حق، صراط مستقیم و دور شدن از رقیب است. طاعت و بندگی ممدوح رب و فحشا و منکر مبغوض رب است. ذکر او جلای قلب و ذکر شیطان و مظاهر آن مخرّب قلب است.
تا سالک از خودیت خود نجات پیدا نکرده و به شهوات علاقهمند باشد –اگرچه در ظاهر امکان دسترسی برای او نیست اما چون در باطن به آن میل دارد– مغلوب رقیب است.
قوّه واهمه و خیال، وعدههای غیر الهی را نقد و وعدههای الهی را نسیه جلوه میدهند تا انوار و حقایق به قلب سالک رسوخ نکند و رقیب تلاش میکند تا سالک را با رنگآمیزی، تدلیس و غش در متاع به خود جذب کند. امّا وقتیکه مراقبِ قلب در مقابل رقیب به مدد و توفیقِ حق، با استقامت ایستادگی کرد، بهتدریج در معرض تیررس مخالفین قرار نمیگیرد و راه را بر آنان میبندد. تا جایی که رقیبان قطع امید کنند که البته برای این امر صبر کافی و وافی لازم است؛ در غیر این صورت حرکت کُند شده، حیرت و اضطراب زیاد گشته و به قهقرا برمیگردد.
استقامت در حوادث بیثباتی در عمل **** بنده را سلطان نماید، شاه را دربان کند
در حدیث قدسی آمده است که حق فرمود: «همانا در بهشت عدن کسانی را ساکن میکنم که وقتی به معاصی برخورد کنند، به یاد عظمتم میافتند و مرا ناظر و مراقب خود میبینند.»
شخص مراقبی که جنبه تعظیم و اجلال حق را مراعات داشته، قلبش متوجه و مستغرق به حق و حالت انکار نداشته باشد، معاصی و گناهان را دوست ندارد و اگر هم انجام دهد صرف غفلت آنی، سهو و نسیان است.
مکروهات و مباهات هم گاهی زمینه بعضی لغزشها را فراهم میکنند. چنانکه فرمودهاند: «کراهت دارد مرد از میان دو زن عبور کند». ارتکاب این کراهت شاید زمینهای ایجاد کند که شخص به گناه بیفتد، اما چون جلال و هیبت حق را مشاهده میکند، عدم التفات به مکروه غالب خواهد شد.