عملکردهای یک استاد

۱. پیشگیری از خطرها:

یک استاد کامل می‌تواند جلوی خطرها را بگیرد.

۲. ارشاد به خوی های پسندیده:

چون مقام استاد، ارشاد به خوی های پسندیده است، کسی که فاقد استاد باشد نفس اماره‌اش بر او مسلط شود.

آقای کشمیری مکرراً اجازه و نفس استاد و پیر راه‌رفته را در تربیت و رشد نفوس مستعد لازم می‌دانستند و می‌فرمودند: استاد جزء لوازم اولیه تهذیب بوده و بدون آن بسیار مشکل است چه آن‌که آفات و عوارض و شهوات نفس بسیار است.

۳. گوهر کردن:

انار خندان، باغ را خندان و بانشاط می‌کند و هم‌نشینی با پیران به تو سرور و نشاط می‌دهد و حقیقت تو را در شمار حقیقت باوران درمی‌آورد.

گر تو سنگ صخره و مرمر شوی **** چون به صاحب دل رسی، گوهر شوی (۱/۷۲۲)

اگر فرضاً تو در سختی و عدم انعطاف و استعداد مانند سنگ خارا و سنگ مرمر هستی، همین‌که به عارفان صاحب دل برسی و با آنان مصاحبت کنی، سنگ بی‌فرهنگ وجود تو را به گوهر معنا بدل کنند.

۴. واسطه فیض‌اند:

قطب، شیر و صید کردن کار او **** باقیان این خلق باقی خوار او (۴/۲۳۱۹)

قطب به‌منزلهٔ شیر است و کار او شکار کردن است و سایر مردم باقی‌ماندهٔ صید او را می‌خورند. (قطب) عارف واصل و انسان کامل، واسطهٔ افاضات الهی به خلق است یعنی از حق می‌گیرد و به خلق می‌دهد. از این روست که اهل الله، قطب را واسطه فیض دانند و خلایق هر کدام بر حسب استعداد و لیاقت خود از آن افاضات برخوردار می‌شوند.

۵. حالات مختلف

همان‌طور که خورشید در قسمت‌های مختلف اقالیم زمین اثراتی خاص دارد، استاد و پیر به احوال مختلف مریدان حالات مختلف از خود نشان می‌دهد.

جناب حافظ در طریقت استاد و پیری داشته است و دربارهٔ استاد خود بارها از پیر ما سخن گفته است.

پیر گل‌رنگ من اندر حق ازرق پوشان **** رخصت خبث نداد آر نه حکایت‌ها بود

باز حافظ می‌فرماید:

کشتی نشستگانیم ای باد شرطه برخیز **** باشد که باز بینیم آن یار، دیدار آشنا را

یعنی ما در کشتی متوقف شده‌ای نشسته‌ایم، ای باد موافق بلند بوَز تا آن یار آموخته و شناگر را باز بینم. سالک گاهی در طریق، حال توقف پیدا می‌کند و احتیاج ضروری به استاد راه رفته دارد و تقاضای دیدار یار را می‌نماید.

مرغ به تخم‌مرغ نوک می‌زند تا جوجه بیرون بیاید ولی جوجه فکر می‌کند خودش آمده، ما هم باید بدانیم اصل کار در خروج از طبیعت، امامان و موالیان و اولیاء و اساتید هستند ولی سالک فکر می‌کند خودش با ذکر و ریاضت و … به مقامی رسیده است.

پیر راه دان به‌منزلهٔ نردبان آسمان است. کار او همانند کمان است که تیر به‌وسیله آن (کمان) به پرواز درمی‌آید.

پیر باشد نردبان آسمان **** تیر پرّان از که گردد؟ از کمان (۶/۴۱۲۵)

پیر چون کسی را مستعد ارشاد بیابد، تخم پاک معرفت و یقین را در دل زمین سالک می‌کارد.

دید آن مرشد که او را ارشاد داشت **** تخم پاک، اندر زمین پاک کاشت (۱/۱۴۴۵)