غم و شادی

غم و خندیدن، برای کسی است که در قید کثرت است، کسی که به قیود صور و ماده بند است، نتواند حق را به شهود معاینات ببیند. نمود عاریتی همانند غم و شادی اصالت ندارد؛ اما عاشق واقعی از این دو رهیده است. عاشقی بالاتر از وابستگی به این دو حالت است. اگرچه گفته‌اند: غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد؛ اما این نکته دقیق نباید پنهان بماند که این دو حالت از انفعال نفس است؛ و عاشق منفعل نیست، بلکه به تعبیری خود مؤثر است نه تأثیرپذیر. بهار و خزان از انفعالات نفس است و عشق از بهار و خزان، والاتر است؛ یعنی حالت عاشق واصل، ماورای این دو حالت است. غم و شادی برای عموم است و ورای این برای کسی است که همانند بلبل (عاشق) در گل (معشوق) باشد. پس در این مرحله، حظ نفس نباشد تا تأثیر پذیرد؛ بلکه استغراق است. پس نباید این حال خاص را با حال دیگران قیاس کرد. چون رنج و شادی، حادث‌اند و عرضی می‌باشند و از بین می‌روند و این ماوراء فوق تصوّر عاقلان است.