محاسبه

محاسبه آن است که اعمال نیک و اعمال بد را در آخر شب موقع خوابیدن برشمرد تا کار نفس از سود و نقصان معلوم گردد. پس اگر سود یافت، شکر کند و اگر زیان یافت، استغفار کند و در پی ترمیم و مداوای آن برآید. انگار محاسبه ترازوی برابری برد و باخت نفس است.

برخی اهل الله در گذشته حساب اعمال نیک را «احصا» و حساب اعمال بد را «حصر» می‌خواندند و ساعت به ساعت آن‌ها را برمی‌شمردند. برای شمارش، سنگ‌ریزه به کار می‌بردند و در پایان روز آن‌ها را محاسبه می‌کردند و از روی زیادتی و نقصان رفتارهای خوب و بدی که در روز از آنان صادر می‌شد، بر کیفیت حال خویش واقف می‌شدند.

می‌توان گفت که با ادب کردن نفس و به شمارش آوردن کارها مراقب می‌تواند افسار نفس را بگیرد و با تازیانه‌ای که در پاسداری در دست دارد، آن را مهار نموده و به تعادل و موازنه بکشاند.