نی؟

مولانا در مثنوی بیت اول می‌فرماید:

بشنو از نی چون حکایت می‌کند **** از جدایی‌ها شکایت می‌کند

یعنی از این نی (نواختی که از چوب درست می‌کنند) بشنو که چگونه از فراق سخن می‌گوید و از جدایی‌های ایام هجران شکوه می‌کند. نی، تمثیلی از انسان کامل و ولی واصل است. رمزی از روح و ذات انسانی است که با درد و سوز است. انسان و ولی کامل به سبب دوری از نیستان یعنی عالم امر و روحانی که در مرتبه بیش بوده، نالان است. درون انسان کامل از تعلّقات دنیوی و هواهای نفسانی تهی است، نمی‌تواند دَم الهی را منعکس کند. اگر انسان کامل چیزی می‌گوید و به گوش بعضی‌ها مطالب را می‌رساند، ولی گوش شنوا و چشم بینایی نیست که ناله‌ها و سوزها و اسرار را ببیند و بشنود و درک کند.