آداب ذکر
ذکر یعنی یاد کردن، مطلب یا موضوعی را به زبان آوردن و به معنی: یاد، آوازه، ثناء، دعا، ورد است.
ذکرها یا توسلی‌اند یا ریاضتی: در همه اربعینات ذکرهای توسلی و تقدیمی را داریم. اگر اعداد تغییر کند یا کم و زیاد شود، ذکر توسلی به هم نمی‌خورد، ولی توسل باید دائمی باشد.
ذکرهای ریاضتی شرایط خاص خودش را دارد که نباید تغییر کند. از شرایط و آداب ذکر:
۱) اجازه: در ذکر اجازه ولی خدا و صاحب‌نَفَس لازم است.
۲) عدد ذکر: چرا عدد ذکر باید معین باشد؟ مثالش این است که می‌گویند گنجی در ۷۰ متری زمین است. اگر ما فاصله ۶۹ متری و یا ۷۱ متری را حفر کنیم به گنج نمی‌رسیم.
ذکر باید به اندازه گفته شود. از پیش خود نباید ذکر گفت. چون اگر ظرف و مظروف با هم تطابق نداشته باشد، عوارض دارد.
۳) زمان: برای بعضی ذکرها زمان خاص معیّن می‌شود که رعایت آن ضروری است. مثلاً در ۴۰ ارواح یا ذکر سبّوح قدّوس یا آیه نور و ۲۴ دقیقه صبح و شب‌ها. وقت مناسب ۲۴ دقیقه صبح بعد از نماز صبح و بین الطلوعین است اما ۲۴ دقیقه شب تا اذان صبح می‌باشد.
۴) مکان: در مورد بعضی ذکرها مکان باید ثابت باشد مثل ۴۰ ارواح؛ اما اتاق ذکر خلوت و بدون نقش و نگار و مجسمه (عکس و عروسک) باشد؛ که برای تمرکز فکر و حضور قلب و عدم اشتغال مؤثر است.
و اینکه رو به قبله و مربع بنشیند. موقع ذکر گفتن اگر یک جا خود را حبس کنیم، باعث قوی شدن اراده می‌شود.
۵) دائم الوضو بودن: زیرا ذکر گفتن مقاتله است با دشمن و طهارت سلاح مقاتله است؛ و بدون سلاح، مقاتله مشکل است. وضو اسلحه مؤمن است.
۶) بوی خوش: اگر عطر مصرف کند یا عود یا اسفند استعمال کند بهتر است.
۷) لباس: لباس باید مطهر و پاک باشد و رنگ لباس مهم نیست مگر برای بعضی ذکرها که از طرف صاحب‌نفس معیّن می‌شود. نوع و پوشش هم در حدّ معمول و مناسب باشد.
۸) صلوات: ذکر زکات دارد و زکات ذکر ۵۴ صلوات قبل و بعد آن است ولی ذکرهای سنگین مثل ازفت الآزفه یا چهل ارواح ۱۴ صلوات قبل و بعدش لازم است.
۹) ذکر با طرب: ذکر را باید با طرب گفت نه با کسالت. اگر در حین گفتن ذکر، وقتی نفس خسته شود، انسان دیگر ذکر را با طرب و شادابی نمی‌گوید. اگر در حین گفتن ذکر، احساس کسالت کردید باید تجدید وضو کنید.
۱۰) تروک: از آقای کشمیری سؤال شد: تروک مانند ترک حیوانی یا عزلت از خلق در مجاهده نفسانی تأثیر دارد؟ جواب: همه اذکار، تروک در اکمال آن دخیل است.
۱۱) حضور در ذکر: تند یا کند گفتن ذکر مهم نیست. باید دید فکر کجاست.
ذکرهایی که بی‌توجه گفته می‌شود و لقلقه زبان است به طبع آثارش کم است.
موانع حضور قلب: موانع بیرونی، موانع درونی.
موانع: باید هر چیز که در خاطرش می‌آید از خوب و بد را دفع کند. ذکر مؤثر به حال ذاکر است که ذکر بر دوام باشد و بیشتر اوقات با حضور قلب باشد و اگر نه ذکر بی‌حضور و بی‌دوام و بی‌فایده است.
در ذکر گفتن جنسیّت فرقی ندارد که طرف زن باشد یا مرد. چه‌بسا زن‌ها در بعضی موارد موانعشان از مردها کمتر باشد و پیشرفت بیشتری کنند. در ذکر گفتن زبان تابع قلب است تا قلب اراده نکند زبان نمی‌تواند ذکر بگوید اصل درون قلب است و اعضاء مجری و واسطه‌اند.
۱۲) مداومت در ذکر: ذکر خدا بسیار کردن کلید همه کمالات است؛ زیرا کمالات از سوی خداست و جز با نزدیکی به خدا حاصل نگردد و قرب نیز با محبّت و محبّت با مداومت بر ذکر حاصل آید. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «هرکس چیزی را دوست بدارد، فراوان یاد آن کند؛ و ذکر بسیار موجب محبّت خدا گردد.»
۱۳) مراقبه: با مراقبه اثر اذکار زودتر ظاهر می‌شود. ذکر با مراقبه وسوسه‌های شیطانی را که از خارج قلب است از بین می‌برد. افرادی که بی مراقبه ذکر بودند نوعاً به جایی نرسیدند و ترقیّات معنوی کاملی نداشتند.
دل‌های اهل صفا چون آینه تمیز است که چیزی جلوی آن نگذرد جز آنکه در آن منعکس شود. بسا که صفای دل‌ها را چند چیز دگرگون سازد: یک نوشیدن، یک خوردن، یک خوابیدن، یک نظر، یک شنیدن، یک رفتن، گفتن یک کلمه، خواهش عوض پاداش، دیدن منّت، دیدن خود صفا، دیدن ترک دیدن.
اگر سالک مراقبه شکم را رعایت کند حال مناجات و ذکر و عبادت به او دست می‌دهد.
۱۴) هدف ذکر: ما همیشه از اسم به مسمّی پی می‌بریم. خود اسم یا خود ذکر هدف نیست؛ هدف مذکور است.
باطن ذکر غیر معنی ذکر است. چه آنکه معنی ذکر مدلول عبارت است. عبارت از حروف ملفوظی (کلام) است باطن ذکر، حقیقت ذکر است. از لفظ به صاحب این صفت که خداوند است می‌رسیم.