ادراک

ادراک، کمال احاطه به شیء است و آن حاصل شدن صورت در نفس ناطقه است.

ادراک بر دو گونه است: ادراک حسّی و ادراک باطنی.

ادراک حسّی که توسط یکی از حواس پنج‌گانه صورت می‌گیرد؛ یعنی نفس با واسطه حواس به امری وقوف می‌یابد. پس حواس پنج‌گانه عوالم جسمیت را بدان ادراک کند.

ادراک باطنی که همان چیزی است که حکما درباره علم حضور می‌گفته‌اند و آن علمی است که عین واقعیت معلوم در نزد عالِم حاضر باشد؛ و بی‌واسطه تصاویر ذهنی صورت گیرد. مدرکات باطنی پنج‌گانه؛ عقل، دل، سرّ، روح، خفی، جمله عوالم روحانیت را ادراک کند.

تو را چنانکه تویی هر نظر کجا بیند **** به قدر بینش خود هر کسی کند ادراک

آن حسی که حق بر آن حِس مُظهَرست **** نیست حِسّ این جهان، آن دیگرست (مثنوی)

لاجَرَم اَبصارُنا لا تُدرِکُه **** وَ هُوَ یُدرِک بین تو از موسی و کُه (مثنوی)

این بیت به آیه ۱۰۳ سوره انعام: لا تُدرکه الابصار وَ هُوَ یدرکُ الابصار وَ هُوَ اللَّطیفُ الخبیر، اشاره دارد.