بت و زنّار

۸۶۵. بت و زنار و ترسائی درین کوی **** همه کفرست و گرنه، چیست؟ برگوی

بت و زنّار و ترسایی در کوی معرفت همه کفر می‌باشد. اگر کفر نیست پس مقصود چیست؟ بیان کن.

۸۶۶. بت اینجا مظهر عشق است و وحدت **** بود زنار بستن عقد خدمت

«بت» در اصطلاح اهل معرفت، مظهر عشق و وحدت است و «زنّار» کمر خدمت بستن و طاعتِ حق است. (زنّار کمربندی است که عیسویان به‌عنوان عبادت حق بر کمر می‌بندند.)

۸۶۷. چو کفر و دین بود قائم به هستی **** شود توحید عین بت‌پرستی

ایمان و کفر از هستی پیدا می‌شوند. چون وجود همه یک حقیقت است، پس به معتقدات فطری، بت‌پرستی هم خداپرستی است.

۸۶۸. چو اشیاءْ هست، هستی را مظاهر **** از آن جمله، یکی بت باشد آخر

چون همهٔ اشیاء مظاهر هستی مطلق هستند بت که به‌عنوان خدا مورد پرستش قرار می‌گیرد هم یکی از مظاهر است.

۸۶۹. نکو اندیشه کن ای مرد عاقل **** که بت از روی هستی نیست باطل

ای مرد عاقل! خوب تفکر کن که بت از جهت حکمتِ حکیمِ هستی‌بخش، باطل نیست چون مظهر است.

۸۷۰. بدان کایزد تعالی خالق اوست **** ز نیکو، هر چه ظاهر گشت نیکوست

بدان که خداوند تعالی خالق بت است و به حکمت عالی هرچه از او صادر شود نیکو و خوب است.

۸۷۱. وجود آنجا که باشد محض خیر است **** اگر شریّست در وی، او ز غیر است

وجود هر جا که باشد خیر محض است و اگر شرّی در وی هست، از وجود نیست؛ بلکه از عدم است؛ مانند بت که به سبب وجود، بد و شر نیست.

۸۷۲. مسلمان گر بدانستی که بت چیست **** بدانستی که دین در بت‌پرستی است

اگر مسلمان لفظ بت و منظور عرفانی او را می‌دانست می‌فهمید که دین به‌صورت مظهر در بت آمده است تا بت‌پرستان پرستش کنند.

۸۷۳. و گر مشرک ز بت آگاه گشتی **** کجا در دین حق گمراه گشتی

اگر مشرک هم از حقیقت بت آگاه می‌شد، هیچ‌گاه در مذهب حق گمراه نمی‌گشت.

۸۷۴. ندید او از بت الّا خلق ظاهر **** بدین علت شد اندر شرع، کافر

مشرک از وجود بت که لباس تعین دارد، چیزی ندیده است. برای همین در شرع مقدس، او کافر می‌باشد.

۸۷۵. تو هم گر زو نبینی حقّ پنهان **** به شرع اندر، نخوانندت مسلمان

تو مسلمان هم اگر صورت ظاهر بت را بینی ولی حق را که در حجاب بت پنهان است نبینی، به تحقیق که تو هم در دینت مسلمان واقعی نیستی.

۸۷۶. ز اسلام مجازی گشته بیزار **** کِرا کفر حقیقی شد پدیدار

کسی که از اسلام ظاهری بیزار شود، از هر چه غیر خداست چشم بپوشد و به اسلام حقیقی برسد.

۸۷۷. درون هر بتی جائی است پنهان **** به زیر کفر، ایمانی است پنهان

در درون هر بتی حقیقتی پنهان است که او را به نمود می‌آورد و تحت هر کفری، ایمانی مخفی است که آن را انکار می‌کند و آن وجود حقیقی بوده که در حجاب تعیّن، پنهان است.

۸۷۸. همیشه کفر در تسبیح حق است **** و إن من شییٍ گفت اینجا چه دق است

ازآنجایی که طبق گفتهٔ قرآن «و ان من شیءٍ الا یسبح بحمده ولکن لا تفقهون تسبیحهم: همه‌چیز تسبیح حق می‌کند ولیکن انسان‌ها تسبیح را نمی‌فهمند» پس کفر هم تسبیح دارد و جای ملامت نمی‌باشد.

۸۷۹. چه می‌گویم که دور افتادم از راه **** فذر هم بعد جائت قُلِ الله

چه مطلب بلندی است که مردم می‌گویند: «از ظاهر شرع دور افتاده‌ایم» چون این‌چنین سخنان را می‌گویم. قرآن می‌فرماید: «ذرهم فی خوضهم یلعبون: آن‌ها را به خودشان واگذار تا در ضلالت بازی کنند.» (انعام:۹۱)

۸۸۰. بدان خوبی رخ بت را که آراست؟ **** که گشتی بت‌پرست آر حق نمی‌خواست؟

به این زیبایی صورت بت را چه کسی آرایش کرده است بااینکه خداوند علم به همه‌چیز دارد؟ اگر او نمی‌خواست، هرگز کسی بت‌پرست نمی‌شد.

۸۸۱. هم او کرد و هم او گفت و هم او بود **** نکو کرد و نکو گفت و نکو بود

خداوند اراده کرده و گفته و بت را آفریده. پس نکو خلق کرده و فرموده و عین مصلحت است که بت‌پرست باشد.

۸۸۲. یکی بین و یکی گوی و یکی دان **** بدین ختم آمد اصل و فرع ایمان

همه‌چیز را خوب بنگر و از وحدت او ببین و صحبت از یکی نما و ذات او را یکتا دان که اصل و فرع ایمان، ختم به توحید شود. پس به دریای وحدت راه می‌بری.

۸۸۳. نه من می‌گویم این بشنو ز قرآن **** تفاوت نیست در خلق رحمان

یکی گفتن و دیدن از من نیست بلکه از کلام قرآن است؛ زیرا فرمود: «ما تری فی خلق الرحمن من تفاوت: در آفرینش موجوداتِ خداوندِ رحمان، تفاوتی نیست.» (ملک: ۳) به تجلّیِ رحمتِ عامّه، از رحمانیّت همه مساوی‌اند ولی در رحمت خاصّه، تفاوت دارند.