تدلّی، تدنّی

«تدلّی»، فرود آمدن از بالا به پایین است و «تدنّی»، کم‌کم نزدیک شدن را گویند.

دور نزدیک شونده بهتر است از نزدیک دور شونده.

بنده می‌خواهد به خدا برسد، به قرب محبوب برسد این می‌شود «تدنّی».

خدا می‌خواهد بنده را دریابد و به قرب خود برساند این «تدلّی» است.

«منازله» کار میان دو کس است و آن منزل میان دو نفر که هرکدام طالب دیگری است یا بر او وارد شود؛ پس در راه با هم در محل معینی یا در قلب دیگری با هم اجتماع کنند و این مقام را «منازله» گویند؛ زیرا هرکدام می‌خواهد بر دیگری وارد شود. این نزول از سوی بنده در حقیقت صعود است و به این دلیل آن را نزول می‌خواندیم که با این صعود می‌خواهد بر حق نزول کند.

اگر چنان چه به جانب حق اقرب باشد که مضاف به بنده دارند «تدنّی» است.

اگر چنان چه به بنده اقرب باشد آن قرب را از جانب حق‌تعالی «تدلّی» گویند.

«تدنّی» معراج مقربّان است.

هرگاه عاشق مقام تجلّی را دریابد و از اهل خاص نزدیک حق باشد، حق او را به بارگاه جلال خود نزدیک می‌سازد. پس به صفات خویش از او قرب و شهودی را متجلّی می‌سازد که کسی را از آن خبری نیست، غیر آن که حق را به حق شهود کرده باشد. گفته‌اند: «تدلّی» قرب حق است برای عشاق به ذات و صفات، بدون علّت اشکال و اوهام.