توحید عبادی (توحید در عبادت یا توحید عملی)

توحید در عبادت یا توحید عملی یعنی یگانه‌پرستی، تنها او را پرستش کردن و برای او در عبادت شریک قرار ندادن است و مطاع و مطیع او بودن.

توحید در عبادت از عبادت و اطاعت و متابعت غیر او نهی می‌کند. به این معنا که اوّلین کلمه اسلام بر توحید عبادتی است: «لااله‌الاالله» و در سوره بقره ۸۳ فرمود: «لا تعبدون اِلّا الله» یعنی تنها او شایسته عبادت است و غیر از او معبودی نیست. چرا که عبادت از آن کسی است که زنده می‌کند و می‌میراند، غنی مطلق است، بخشنده بِالذات و کمال مطلق و مطلق کمال است. معبود یگانه اوست و در عبادت شریکی ندارد.

از این جهت است که عمل عبادی با ریا باطل بوده و مقبول نیست.

در توحید عبادی، انسان همهٔ امور را با قطع نظر از واسطه‌ها از خدا بداند و تنها او را عبادت کند و جز او را نمی‌پرستد.

این توحید منزّه از متابعت هواهای نفسانی است؛ زیرا هرکس از هوای نفس پیروی کند، خواهش نفس را معبود خود قرار داده است. چنان چه در سوره فرقان ۴۳ فرمود:

«اراَیتَ مَن اتّخذَ الهُهُ هواهُ: آیا دیدی کسی را که هوای نفس خویش را معبود خود برگزید.»

برای رسیدن به توحید عملی انسان باید به تزکیه درون بپردازد و رذایل را از نفس خود تخلیه نماید تا به‌تدریج لوح نفس از آلودگی‌ها پاک و برای خدا خالص شود.

پس موحّد تنها برای او قیام، رکوع و سجده نماید و برای رضای او خدمت کند و تنها رضایت او را هدف خود قرار دهد و از همه چیز و همه کس ببرد و به بیانی تنها برای او باشد و برای او بمیرد.

در خطبه ۱۷۸ نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «شهادت می‌دهم که معبودی غیر از الله نیست، همتایی ندارد و شّ و تردیدی در او راه ندارد.»

پدر ابوسعید ابوالخیر از دوستداران سلطان محمود غزنوی، خانه‌ای ساخت و همه دیوارهای آن را صورت سلطان محمود و لشگریان و فیلان او نگاشته بود. شیخ، طفل بود گفت: پدر، از برای من خانه‌ای بگیر. چون خانه آماده شد، ابوسعید همهٔ آن خانه را الله نوشت. پدرش گفت: این چرا نویسی؟ گفت: تو نام سلطان خویش می‌نویسی و من نام سلطان خویش.