جدال (مناظره و کشمکش)

مجادله دردی است بسیار سخت که در انسان بدتر از این خصلتی نیست و آن اخلاق و شیوهٔ شیطان است.

کسی در هیچ حالتی مجادله نمی‌کند، مگر جاهل به خود و طرف مقابل بوده و از حقایق دین محروم باشد.

روایت شده که کسی به امام حسین علیه‌السلام عرض کرد: بنشین تا دربارهٔ دین مناظره کنیم. حضرت فرمود: «ای مرد! من به دینم بصیر و راه حقیقت به نزدم واضح است، اگر تو جاهل به دینت هستی، برو آن را طلب کن که مرا با مجادله کاری نیست».

گاهی شیطان شخصی را وسوسه می‌کند و تلقین باطنی می‌نماید که با مردم در مسائل دینی مناظره کن تا تو را عاجز و جاهل نپندارند.

مجادله از چهار حالت بیرون نیست:

۱. یا هر دو علم به موضوع دارند و در این صورت نصیحت نادیده گرفته شود و رسوایی را طلب کنند و علم خویش را ضایع نمایند.

۲. یا هر دو به موضوع جاهل هستند که نتیجه‌اش اظهار نادانی است.

۳. یا تو عالمی و او جاهل است که در این صورت، خطاهای او روشن و تو به طرف مقابلت ظلم می‌کنی.

۴. یا طرف مقابل عالم است و تو جاهل، پس رعایت حرمت او را نمی‌نمایی و او را در مرتبه‌اش حفظ نمی‌کنی.

کسی که انصاف داشته و حق را قبول نموده، این چهار احتمال را محال و باطل می‌داند. هرکس ترک مجادله کند هر آینه ایمان خود را محکم و سلامتی دینش نیکو و عقل خود را از لغزش حفظ کرده است. (مراء یعنی اعتراض بر کلام کسی بدون غرض دینی، جدال یعنی مقابله با کسی با حجّت)