جربزه

جربزه، زیرکی و استعداد فریفتن و گول زدن است و آن طرف افراط حکمت است.

زیرکی و شایستگی که در راه غیرمستقیم با مکر همراه باشد را جربزه گویند. بعضی‌ها فکر باز و استعداد سرشار دارند امّا آن را در راه صحیح مصرف نمی‌کنند، پا فراتر نهاده و به کارهای ناشایست روی می‌آورند.

جربزه همان تصرّفاتی است که بر اساس علم وهمی در امور دنیوی حاصل می‌شود که آن تصرّفات زیاده از مقدار شایسته انجام شده است. در واقع جربزه تجاوز فکر و نظر از راه اعتدال و توقف در شبهات واهی است.

افرادی که زیرک‌اند و استعداد فوق‌العاده‌ای برای فریفتن دیگران دارند، نوعاً نقشه‌کشی آنان از صراط مستقیم انحراف دارد و کارشان از نظر شرع مقدّس تأیید نمی‌شود؛ بلکه با این صفت همواره موشکافی‌هایی که می‌کنند، مطابق با حق نیست و بر حقیقت استقرار ندارد و چه‌بسا در مسائل اعتقادی دچار حیرت و شک شده و کارشان به الحاد و فساد بلکه به نفی حقیقت کشانده شود.

پس هنر، آمد هلاکت خام را **** کز پی دانه نبیند دام را (مثنوی)

عمروعاص که همه کاره معاویه بود، تمام استعداد خود را در راه نیرنگ به کار می‌گرفت.

شخصی از امام ششم علیه‌السلام پرسید: عقل چیست؟ فرمود: چیزی که به‌واسطه آن خدا پرستش شود و بهشت به دست آید. او گفت: پس آنچه معاویه داشت چه بود؟ فرمود: آن نیرنگ است و آن شیطنت است. آن نمایش عقل را دارد ولی عقل نیست.

داند او کو نیکبخت و مَحرَم ست **** زیرکی زابلیس و عشق از آدم ست (مثنوی)