جهاد (اکبر)
جهاد به معنای کارزار کردن در راه خدای متعال است.
ای خُنک آن کو جهادی می‌کند **** بر بدن زجری و دادی می‌کند (مثنوی)
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله عده‌ای را برای جنگ فرستاد. هنگامی‌که مراجعت کردند فرمود: «خوشا به حال شما که از جهاد اصغر برگشتید ولی جهاد اکبر باقی است.» گفتند: یا رسول‌الله جهاد اکبر کدام است؟ فرمود: «جهاد با نفس» و بعد از آن فرمود: «بهترین جهاد آن جهادی است که با نفس باشد.»
جهاد اکبر کوشیدن است با دشمن درون و تا زمانی که شخص از نفس نگذشته باشد در کارزار است.
این جهاد اکبرست آن اصغرست **** هر دو کار رستم ست و حیدرست (مثنوی)
کار آن کس نیست کو را عقل و هوش **** پرّد از تن چون بجنبد دُنب موش
خوش به حال بنده‌ای که برای خدا با هوای نفس و خواهش‌های آن مبارزه کند و آن‌کس که نیروهای نفس و هوای آن را از بین ببرد، موفّق به رضایت خداوندی شود.
و از آنجا که هیچ حجابی تاریک‌تر و وحشتناک‌تر از هوای نفس میان بنده و خدا نیست برای کشتن و قطع آن سلاحی برّنده تر از اظهار عجز به درگاه خدای متعال و خشوع و خضوع و جوع و سحرخیزی (ریاضت) نیست.
جهاد با نفس از مهم‌ترین شرط سلوک إلی الله است؛ زیرا نهاد آدمی آنگاه پاک شود که در دریای مجاهدت افتد و آنکه دَرِ مجاهدت بر خود بسته دارد، لشکر هوی وی را به غار برد و بر او غالب گردد.
جهاد با نفس از جهاد با دشمن بزرگ‌تر و صعب‌تر است؛ زیرا که دشمن را به شمشیر توان از خود دور کرد و نفس را از خویشتن دوری کردن روا نیست و از شرّ او ایمن بودن؛ زیرا با هر دشمنی اگر بسازی، از شرّ او ایمن شوی و اگر با نفس بسازی، هلاک گردی.
امام باقر علیه‌السلام فرمود: «لا فضیله کالجهاد و لا جهاد کمجاهده الهوی: هیچ فضیلتی مانند جهاد (ارزش ندارد) و هیچ جهادی همانند مجاهده در راه غلبه بر هوای نفس نیست.»
اگر کسی در راه جهاد با نفس وفات یابد، شهید محسوب می‌شود و اگر زنده بود و استقامت ورزید، عاقبتش به رضوان خدای بزرگ خواهد رسید.
ابتدای کتاب روح و ریحان طریقه سلوک حضرت استاد سید عبدالکریم کشمیری آمده با «معرفت ولایت» و «معرفت نفس» و «معرفت ربّ» می‌باشد که «معرفت نفس» با ۱- مراقبه ۲- مجاهده ۳- ذکر و فکر امکان‌پذیر است.
گویند شخصی نزد شیخ ابوالحسن خرقانی (م ۴۲۵) آمد و گفت: خواهم که خرقه پوشم. شیخ گفت: ما را مسئله‌ای است، اگر جواب دهی، شایسته آن خرقه باشی. آیا مردی چادر زنی در سر گیرد، زن شود؟ گفت: نه. فرمود: اگر زنی جامه مردی پوشد، هرگز مرد شود؟ گفت: نه. فرمود: تو نیز در این ره مرد نشوی، بدین مرقّع پوشیدن مرد نگردی!
سلوک و جهاد اکبر آسان نیست و با تن‌پروری سازگاری ندارد. عدّه‌ای به خیال آنکه توانایی سلوک دارند، این در و آن در می‌زنند و خداجویی می‌کنند و خود را مشتری حقایق و معانی و معاینات می‌دانند.
حیات ابدی با تسویف نصیب نگردد و انتظار تغییر صفات دادن از وسوسه‌های شیطانی است که امید خیالی می‌دهد و لباس جهاد اکبر پوشیدن و با اسلحه مراقبه به کارزار رفتن از تأییدات الهی است که امید عین‌الیقین می‌دهد.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «با نفس خود برای وادار کردنش به اطاعت خدا پیکار کن مانند پیکار دشمن با دشمن و بر او غالب شو مانند غلبه دشمن بر دشمن که به راستی نیرومندترین مردم کسی است که بر (مهار) نفس خود نیرومند باشد.»