حجاب ظلمانی و نورانی

حجاب در لغت به معنی پرده و پوشش است و در اصطلاح اهل الله هر چیزی که انسان را از قرب الهی دور سازد. حجاب ظلمانی مستقیماً از نفس اماره پدید می‌آید و شناخت آن سخت نیست؛ اما حجاب نورانی چون از نفس قدسی پدید می‌آید، شناخت آن مشکل است چه آن‌که شرک و ریا به لباس طاعت و عبادت درمی‌آید و بعضی مسائل اخلاقی ناروا را خوب جلوه می‌دهد. در مناجات شعبانیه امیرالمؤمنین علیه‌السلام عرض می‌کند: خدایا! دیده قلب ما را با فروغی که بدان تو را مشاهده کنند روشن فرما تا دیده دل ما حجاب‌های نورانی را بردرد (تَخرقَ ابصارُ القلوب حُجُبَ النّور).

گر حجاب از جان‌ها برخاستی **** گفت هر جانی، مسیح آساستی

هرگاه حجاب نفسانی از جان‌ها واپس رود، سخن هر جانی مسیح آسا گردد و بیماران اخلاق را درمان و مردگان جهل را به معرفت زنده گرداند، تحقیقاً نیت و اعمال حجاب هستند. در دعای ابوحمزه ثمالی از امام سجاد علیه‌السلام رسیده که عرض می‌کند: «خدایا تو از خلقت در حجاب نیستی، بلکه اعمال آنان حجاب نزدت می‌باشد (أن تَحجُبُهُمُ الاعمالُ) شیخ رجبعلی خیاط گفت: شبی دیدم حجاب دارم و حال حضور ندارم، با تفحص متوجه شدم که روز گذشته یکی از اشراف تهران نزدم آمد و موقع نماز مغرب و عشاء ماند. من برای خوشایند او در نماز عبایی به دوش انداختم و این حجاب شد.