حُسن خُلق
اخلاق انسان همان صورت ثابت نفسانی است که بدون فکر و تأمّل و تأنّی از او صادر شود و اگر اعمال و رفتاری که از آن ظاهر شود و شرعاً و عقلاً پسندیده باشد، آن را خلق نیکو نامند.
پس اعمال و رفتاری که به صورت تکلّف و یا گاهی بر او عارض شود، جزء اخلاقیات نیست. مثلاً وقتی کسی می‌خواهد ببخشد، ساعتی فکر می‌کند که ببخشد یا نبخشد، معلوم است که این سخاوت در نفس او رسوخ نکرده و ثابت نشده.
خَلق مربوط به هیئت و اشکال و صور ظاهری است و خُلق مربوط به قوا و صفات است که با بصیرت قابل‌درک است.
به‌عبارت‌دیگر خُلق صورت باطنی انسان است و حسن خُلق، عادت نیکوی آن است.
پس مکارم اخلاق به ظاهر، علم، دارایی، حسب و نسبت و … نیست، بلکه مکارم اخلاق در نفس ملکه شده و در اعمال و رفتار به ظهور می‌رسد.
حسن خُلق فقط در دوستان و برگزیدگان خدا می‌باشد، چون خدا نخواسته که الطاف خویش و حسن خلق را بدهد مگر به کسانی که حامل نور اعلی و جمال پاکش باشند.
قرآن هر پیامبری را به صفت و مقامی وصف نموده امّا از ممتازترین صفات رسول، خلق عظیم است و وجود مقدس رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله از نظر حسن خلق در درجه اکمل و اعلی بوده که در سوره قلم ۴ آمده: «انّک لَعَلَی خُلقٍ عظیم: به راستی تو را خویی بزرگ است.»
و رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «من برای این برانگیخته شده‌ام که مکارم اخلاق را به کمال برسانم.»
هرچند حسن خلق در واقع مربوط به فضایل نفسانی از قبیل تواضع، جود، فداکاری و ایثار، شجاعت، وفای به عهد، صدق و راست‌گویی، عدالت، عفّت و پاک‌دامنی، عفو در عین قدرت، بردباری، مهربانی، عطوفت و نرم‌خویی، عدل و … است، لکن به خوش‌رویی و خوش‌رفتاری با مردم نیز حسن خلق گفته می‌شود و این حسن معاشرت از آثار سلامت نفس و شرح صدر است.
حسن خلق دوستی و الفت به بار می‌آورد و درخت نیکو میوه‌اش نیکو باشد.
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «خوی ها داده‌هایی از جانب خداوند عزّوجل هستند. پس هرگاه خداوند بنده‌ای را دوست بدارد، خوی نیکو به او عطا کند و هرگاه بنده‌ای را دشمن بدارد، خوی ناپسند به وی دهد.»
ما کِییم این را؟ بیا ای یارِ من **** روزِ من روشن کن از خُلقِ حَسَن (مثنوی)
گاهی با همّت و زحمت می‌توان نفس را اصلاح کرد و اخلاق حسنه به دست آورد و گاه با عنایت الهی فطرتاً در نهاد انسان حسن خلق حاصل شود.
موهبت الهی اگر ذاتی باشد که دارندهٔ خلق کریم باشد، بسیار ارزشمند است و اگر خلق، اکتسابی و به زحمت هم به دست آید، باز جای شکر آن لازم است؛ که حسن رفتار باعث بالا رفتن درجات ایمان و استحکام دین می‌شود.
از امام رضا علیه‌السلام روایت است که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «اکمَلکُم ایماناً احسَنکُم اخلاقاً: با ایمان ترین شما خوش‌اخلاق‌ترین شماست.»
نیک‌خویی سبب ازدیاد دوستان می‌شود و چه بسیار کسانی که به این صفت هدایت می‌گردند. انسان نیک‌خو نه‌تنها آزار و اذیّتش به دیگران نمی‌رسد، بلکه متحمّل بداخلاقی و بدرفتاری می‌شود؛ یعنی با بردباری و شکیبایی در برخوردها که ملکه نفسش است حسن خلق او بروز می‌کند.
در گذر از فضل و از جَلدیّ و فن **** کار، خدمت دارد و خُلق حَسَن (مثنوی)