حکمت
با مراجعه به اصل معنی کلمه می‌توان این‌طور به دست آورد که حکمت یک خصیصهٔ درک و تشخیص است که شخص به‌وسیله آن می‌تواند حق و واقعیت را درک کند و مانع از فساد شود و کار را متقن و محکم انجام دهد.
حکیم کار را با مصلحت و اعتدال انجام می‌دهد و از سود و زیان آن آگاه است و فعل عبث انجام نمی‌دهد.
و می‌توان گفت حکمت حالت نفسانی و صفت روحی است نه شیء محکم خارجی.
راغب گوید: حکمت رسیدن به حق به‌واسطهٔ علم و عقل است.
حکمت به معنی نوعی احکام و اتقان و یا نوعی از امر محکم و متقن است. آن‌چنان‌که هیچ رخنه یا سستی در آن نباشد و این کلمه بیشتر در معلومات عقلی و حق و صادق استعمال می‌شود.
حکمت ادراک حقایق اشیاء است و اوصاف احکام آن و عمل به مقتضای آن تقسیم می‌شود به علمی و عملی.
حکمت نظری عبارت است از شناسایی و علم به احوال اشیاء و موجودات آن‌چنان که هستند.
در حکمت نظری از هست ها و است ها سخن می‌رود و در حکمت عملی از بایدها و نبایدها (ارزش‌ها) صحبت می‌شود و حکمت عملی محدود به انسان است و مربوط به افعال اختیاری او.
حکمت عملی از جنبه‌های متفاوت محدود است. اوّلاً محدود به انسان است و شامل غیر انسان نمی‌شود. ثانیاً مربوط به افعال اختیاری اوست. از این‌رو شامل امور غیر اختیاری بدنی یا روحی در علوم طبیعی نمی‌شود. ثالثاً مربوط به «بایدهای» افعال اختیاری انسان است. لذا با نیروی عقل و اراده مربوط نمی‌شود.
و حکیم صاحب حکمت است و معرفت او به ریشه بنیادین اشیاء بازمی‌گردد.
حکمت، از روشنی معرفت حاصل می‌شود و میراث تقوا و صدق است. اگر بگوییم که خداوند به بنده‌ای از خلق باارزش‌تر و بهتر از حکمت عطا نکرده، هر آینه درست گفته‌ایم.
در سوره بقره ۲۶۹ فرمود: «وَ مَن یوتَ الحکمه فقد اُوتَی خیراً کثیراً: به هرکس حکمت (فرزانگی) دهند، همانا خیر بسیاری داده‌اند.» و این را جز خردمندان نمی‌دانند.
منبع حکمت شود حکمت طلب **** فارغ آید او ز تحصیل و سبب (مثنوی)
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «الحکمه ضالَّه الامؤمن فاطلبوها وَ لو من عند المشرک (و در روایتی دیگر در کتاب یکصد موضوع پانصد داستان آمده: وَ لو مِن اَهل النّفاق)؛ حکمت، گمشدهٔ مؤمن است. پس آن را بجویید هرچند نزد مشرک باشد.»
میلِ جان، در حکمت است و در علوم **** میل تن در باغ و راغست و کروم (مثنوی)
حکما حکمت را از سکوت به ارث برده‌اند. گویند لقمان در اکثر اوقات تنها می‌نشست و فکر می‌کرد. روزی مولای او به او گفت: اگر با مردم بنشینی و رفت و آمد داشته باشی، بیشتر نفع می‌بری و با آن‌ها مأنوس می‌شوی. لقمان حکیم فرمود: طولانی شدن تنهایی، راهی به‌سوی تفکّر است و تفکّر راهی به‌سوی بهشت.
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «روشنایی حکمت در گرسنگی است.»
امام رضا علیه‌السلام فرمود: «سکوت یکی از درهای حکمت است.»
رو ز حکمت خور علف، کان را خدا **** بی غرض داده ست از محض عطا (مثنوی)
فهمِ نان کردی، نه حکمت ای رهی **** ز آنچه حق گفتت: کلو من رِزقِهِ
رزقِ حق، حکمت بوَد در مرتبت **** کان گلو گیرت نباشد عاقبت
از حضرت استاد سید عبدالکریم کشمیری سؤال شد حکمت چیست که از طرف حق‌تعالی به افراد داده می‌شود؟ فرمودند: معرفت حقایق اشیاء.
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «منظور از حکمت، معرفت و بصیرت و آگاهی در دین است.»
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «هر بنده‌ای که چهل روز خود را برای خدا خالص کند، چشمه‌های حکمت از دلش بر زبانش جاری می‌شود.»
این کلمه بیش از ۲۰ بار در قرآن تکرار شده و در بیشتر موارد توأم با کتاب است و تعلیم و انزال آن از جانب خداوند و از جانب پیامبران نسبت به مردم است.
در سوره بقره ۱۲۹ فرمود: «و یعلمهم الکتاب و الحکمة.»
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «من خانهٔ حکمتم علی علیه‌السلام باب آن است.»
حکمت موجب نجات است و صفت حکیم آن است که هنگام ورود حادثه ثابت‌قدم است، در برابر عاقبت حوادث تسلیم و مردم را به‌سوی خدا هدایت کند. پیامبر صلی‌الله علیه و آله به حضرت علی علیه‌السلام فرمود: «اگر بنده‌ای از خدا به دست تو هدایت یابد، برای تو بهتر است از هرچه که آفتاب از مشرق تا مغرب بر وی بتابد.»