خدمت
خدمت یعنی کار کردن برای دیگری.
از نقاط بسیار حساس در اخلاق اسلامی، حسّ تعاون و خدمت به مردم است به خصوص خدمت به مؤمنان و صالحان و پس از ادای فرایض، بالاترین وسیله قرب به پروردگار متعال است.
از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله سؤال شد: محبوب‌ترین مردم کیست؟ فرمود: «آن‌کس که وجودش برای مردم سودمندتر باشد.» پس برترین افراد نیکوکاران‌اند که خود را آمادهٔ خدمت به دیگران کرده و با محبّت و تواضع رفتار می‌کنند.
یکی از اسباب سلوک، حُسن سلوک با مردم و خدمت و خیرخواهی نسبت به آنان است و به این شیوه سالک را به اخلاق ملکوتی متخلّق می‌سازد.
طریقت به جز خدمت خلق نیست **** به تسبیح و سجّاده و دلق نیست
ره نیک‌مردان آزاده گیر **** چون اِستاده ای دست افتاده گیر
روزی سعید بن قیس همدانی امیرالمؤمنین علیه‌السلام را در شدت گرما در محوطه‌ای دید و به او گفت: ای امیر مؤمنان در این ساعت؟ فرمود: «بیرون نیامدم مگر آنکه به مظلومی کمک کنم یا به فریاد مصیبت‌دیده‌ای برسم.»
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «هرکس به برادر دینی خود خدمت کند، خداوند خادمی از خدمتگزاران بهشتی (از پسران بهشتی) به خدمت او گمارد و با اولیایش ساکن کند.»
روزی ابوسعید ابوالخیر (م ۴۴۰) وارد مجلس شد و به صحبت پرداخت. در ضمن صحبت فرمود: وقتی وارد مجلس شدم جوهرات بسیار ریخته بود. چرا جمع نکردید؟
عدّه‌ای برخاستند تا جواهرات را جمع کنند ولی چیزی نیافتند. عرض کردند: ما چیزی نیافتیم. فرمود: منظورم گوهرهای معنوی است و آن به خدمت حاصل می‌شود. وقتی به آن‌هایی که مجلس عاشقان خدا می‌آیند خدمت کردید، آن گوهرهای معنوی را به دست می‌آورید.
خدمت به خلق‌الله از افضل طاعات و عبادات است. امّا چند نکته حائز اهمیت است: در خدمت خلق هیچ‌گاه خود را طلبکار مدان که آنان حق منّت بر ما دارند که وسیله خدمت به الله جلّ و علا هستند و در خدمت به آنان دنبال کسب شهرت و محبوبیت مباش که این حیله شیطان است که آدمی را در کام خود فروبرد.
آن ز خدمت، ناز مخدومی بیافت **** وین ز مخدومی ز راه عِز بتافت (مثنوی)
و در خدمت به بندگان خدا آنچه را که برای آنان پر نفعی‌تر است انتخاب کن، نه آنچه را که برای خود و دوستان خود سودمندتر است که این علامت صدق است.
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «هرکه برادر خود را حاجت‌روا کند چنان است که خدای را در همهٔ عمر خود خدمت کرده.»
خدمت به بندگان خدا سبب تحصیل خشنودی خداوند می‌شود و از آنجایی که حق پدر و مادر مشتق از حق پروردگار است خدمت به ایشان خدمت اِله است و بر هر مؤمن سزاوار است که در خدمت به آنان کوتاهی نکند.
در خبر است: «ما وقرّ شابّ شیخا الّا قیّض الله له فی سنّه من یوقّره: تعظیم نکند جوانی پیری را مگر آنکه خداوند برای او کسی را مقدّر گرداند تا در پیری وی را بزرگ دارد.»
استاد سید عبدالکریم کشمیری (ره) فرمود: هرکس به من خدمت کرد خیر دید.
عارفی فرمود: هر خدمتی که من به اساتید راه کردم، بعد شاگردانم مثل همان و یا بیشتر از آن به من خدمت کردند.
خدمتِ او، خدمت حق کردن است **** روز دیدن، دیدنِ این روزن است
ما هزاران گُم شده زو یافتیم **** چون به خدمت، سویِ او بشتافتیم (مثنوی)
در احیاءالعلوم دربارهٔ وظایف متعلّم آمده: و امّا وظیفت سوم آن است که بر علم تکبّر نکند و معلّم را فرمان ندهد، بل زمام کار خویش به کلیّت به دست وی دهد در همه تفصیل‌ها و باید که وی را تواضع کند و به خدمت او طالب ثواب و بزرگی باشد.
شعبی گفت که زید ثابت نماز جنازه بگزارد، استر پیش آوردند تا برنشیند. عبدالله بن عبّاس بیامد و رکاب بگرفت. زید گفت: بگذار ای پس عمّ رسول خدای. عبدالله بن عبّاس گفت: فرموده‌اند ما را که علما و بزرگان را خدمت کنیم. زید دست وی بوسید و گفت: همچنین فرموده‌اند که اهل‌بیت پیغامبر را تعظیم نماییم.
در دعای کمیل عرض می‌کنیم: «و حالی فی خدمتک سرمداً: (خدایا) حالم را در کار کردن دائمی برای خودت قرار بده.»