درجات

درجه به معنی مرتبه و منزلت است که در آن بلندی منظور باشد. مثل پلّهٔ نردبان و طبقه‌های ساختمانی.

درجه در معنی جاه و منزلت است در وقتی که از این معنی رفعت و بالا گرفتن در نظر گرفته شود نه اینکه بر یک حالت ادامه داشته باشد.

درجات، مراتب و مقامات سلوک را گویند.

درجات همان مقامات شریفهٔ همراه با معرفت و حالات مملوّ از رقّت در محبّت و کرامات بی غل و غش در معامله است.

کیمیایی ست عَجَب بندگی پیر مغان **** خاک گشتم و چندین درجاتم دادند (حافظ)

مؤمنان در یک مقام و یک مرتبه نیستند. هرچه ایمان بالاتر و معرفت کامل‌تر و نفس مهذّب تر و صفات حمیده قوی‌تر و اعمال صالح نیکوتر و خالص‌تر آورده شود و تقوا افزون شود، قابلیّت تفضّلات نیز بیشتر و مقرّب تر گردد.

مقامات بهشتی را نیز درجات گویند که برای مؤمنین است امّا اختلاف درجات مثوبات از جهت اختلاف مراتب ایمان و تقوا و عمل صالح و … است.

در سوره بقره ۲۵۳ فرمود: «تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعضَهُم عَلیٰ بَعْضٍ … وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ: برخی از آن پیامبران را بر برخی دیگر برتری دادیم … و مقامات برخی از ایشان را بالا بردیم.» آیه دربارهٔ پیامبران و برتری آنان نسبت به یکدیگر است.

در قرآن درجات هم به معنی مراتب در بلندی و رفعت است و هم به معنی منزلت و عظمت آمده.

در سوره آل‌عمران ۱۶۳ فرمود: «هُم دَرَجاتٌ عِنْدَ الله: آنان نزد خداوند درجاتی دارند.» یعنی کسانی که اعمالشان برای رضایت و خشنودی خداوند است در پیشگاهش جایگاه و منزلت‌هایی دارند.

صبر را سُلَّم کنم سوی دَرَج **** تا برآیم، صبرُ مفتاح الفَرَج (مثنوی)

مثل تقوا برای طاعات مانند آب برای درختان است و طبیعت درختان و میوه‌ها در رنگ و طعم مانند درجات ایمان است. پس کسی که در بالاترین درجه تقواست و جوهر روحش صاف‌تر باشد، با تقواتر است و هرکس چنین باشد، عبادتش خالص‌تر و پاک‌تر و به خدا نزدیک‌تر است.