ذکر تقلیدی و ذکر تحقیقی

ذکر تقلیدی آن است که از راه دهان به گوش ظاهری رسد و چنین ذکری چندان مؤثر نباشد.

ذکر تحقیقی آن است که به تصرّف تلقینِ صاحب‌نَفَس در دل سالک افتد و رشد و شکوفایی به همراه دارد.

ذکر باید تحقیقی باشد نه تقلیدی؛ زیرا آنچه از افواه عوام یا از پدر و مادر به سمع او برسد و صورتی در دلش بندد، آن ذکر تقلیدی بود و چندان بر دل کارگر نیاید. همچنان که تا تخم پرورده نشود و نرسد، اگر بر زمین اندازند نروید. امّا اگر به تصرّف تلقین صاحب‌ولایت و مرشد کامل در زمین مستعد دل مرید افتد، روز به روز در تزاید بود تا به مقام شجرگی رسد.