رابطهٔ مراقبه با محاسبه و مشارطه و معاقبه
سلوک بر مشارطه و مراقبه و محاسبه و معاقبه استوار است. سالک با شرط کردن در اوّل روز و محاسبه در آخر شب که در روز چه کرده است، سلوک را شروع کرده و در نهایت به خرابیِ کارهای روز نفس را معاقبه و تأدیب می‌کند که چرا مراعات مراقبه را نکرده است. پس در هیچ آنی از آنات نباید از نگهبانی و دیده‌بانی و نظارت کوتاهی کرد. نیّت و جمیع حرکات قبل از عمل و در عمل اگر با شرط و حساب باشد، مکاید شیطان در آن تأثیری ندارد.
در نفس امیالِ مختلف به عیش و شهوات وجود دارد و اشتیاق به لقای حق و وصول به مشاهدات جمالی و جلالی نیز می‌باشد. با این وصف سالک که حق را بر ضمایر، مطّلع و به اعمال، ناظر می‌داند، چاره‌ای ندارد که ظاهر و باطن را با مراحل اربعه، مخصوصاً مراقبه تطبیق دهد.
مراقبت از عالی‌ترین مقامات ارباب طریق و شریف‌ترین حلیه اصحاب تحقیق است و هر مقام و کمالی که در تمام مراتب ولایت و نبوّت و غیر این‌هاست را می‌توان به برکت حضور و مراقبت بدان رسید و مردان حق هر چه یافتند، به مراقبت و محاسبت یافتند.