رفق
رفق به معنای مدارا است و رفیق به معنای مدارا کننده و آن ضدّ خشونت است.
رفق به معنای مدارا کردن و ملایمت است و ضدّ عنف. رفیق را نیز به ملاحظهٔ مدارات و ملایمت، رفیق گویند.
از نظر معنی مدارا به رفق نزدیک است؛ زیرا مدارا نرمی و ملایمت و حسن معاشرت با مردم و تحمّل ناگواری و آزار از آن‌هاست. گاهی بین رفق و مدارا می‌توان تفاوتی قائل شد به این اعتبار که در مدارا تحمّل آزار مردم هست و در رفق نیست.
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «اِنّ الله رفیق یُحِبُّ الرّفق و یعطی عَلَی الرّفق ما لا یعطی عَلَی العَنف: خداوند مهربان و صاحب رفق است و کسی را که این چنین باشد دوست دارد و پاداشی که بر رفق و نرمی می‌دهد بر عنف و درشتی نمی‌دهد.»
در سوره فرقان ۶۳ در صفت بندگان خداوند بخشنده «عِباد الرّحمن» آمده که «اذا خاطَبَهُمُ الجاهِلون» هرگاه نادانان و جاهلان آنان را مورد خطاب قرار دهند و با آنان سخن سر کنند «قالوا سَلاماً» با آنان معارضه نمی‌کنند، بلکه از باب رفق و مدارا پاسخی نرم می‌دهند.
از جمله آثار بارز اخوّت ایمانی، صلاح و رفق افراد اهل ایمان با یکدیگر است تا کدورتی میان آنان رخ ندهد و چنان‌که اتّفاق افتد، بی‌درنگ در مقام رفع آن برآیند.
رفق در همهٔ امور خوب است؛ در معاشرت و معاملت و مجالست با رفق و نرمی رفتار باید کرد؛ و کسی به قدر خدای تعالی رفق و مدارا و نرمی نمی‌کند.
رفق نتیجهٔ خوش‌خویی و سلامت نفس است و این حاصل نشود مگر به ضبط قوّت خشم و شهوت.
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «اگر خداوند خانواده‌ای را خیر بخواهد به آنان رفق و نرمی می‌دهد.»
سیرهٔ انبیاء و اولیای الهی نیز بر رفق و ملاحظت و رأفت است که مظهر رحمت الهی بر بندگان هستند. می‌توان گفت رفق از جلوات رحمت رحمانیّه است و قلبی که در آن جلوهٔ رحمت افتاده باشد، به بندگان خدا با نظر عطوفت و رحمت بنگرد.
بزرگ‌ترین زحمت و سخت‌ترین رنج و تعبِ هادیان راه حق، معاشرت با جاهلان و دعوت بی‌خردان بوده و هست و از این جهت باید به بزرگ‌ترین اخلاق حسنه و قوّهٔ رفق و مدارا و حسن عشرت متّصف باشند و زود رنجی و کدورت به کلّی با این شغل شریف منافی است و دعوت به طریق حق با ملایمت و رفق است نه با غلظت و تندی.
پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله فرمود: «خداوند مرا به مدارا (نرمی و سازش) با مردم امر فرموده چنان‌که به انجام واجبات امر کرده است.»
و فرمود: «هیچ دو نفری با هم مصاحبت نداشته‌اند مگر اینکه مدارا کننده ترین آن دو (اَرفَقهما) نزد خدای تعالی اجرش بیشتر و محبوب‌تر است.»
رفق و مدارا از اهمّ اموری است که باید سالک الی الله آن را رعایت کند، چه اندک غفلتی در این امر سبب می‌گردد که سالک از ترقّی و سیر بازبماند. اینکه بار سنگین بر دوش نفس قرار ندهد که تحمیل اعمال گران ناگهانی بر نفس، نتیجه‌ای عکس می‌دهد.
بدان که رفق و مدارا در انجام امور مدخلیّت کامل است. چه در باب معاشرت با خلق و انجام امور دنیایی، چه راجع به امور دینی و هدایت و ارشاد و باب امر به معروف و نهی از منکر و چه راجع به ریاضت نفس و سلوک الی الله تعالی.
بالجمله رفق و مدارا در پیشرفت مقاصد از هر چیز مؤثرتر است.