مادر بت ها
مادر بت‌ها بت نفس شماست **** ز آنکه آن بت مار و این بت، اژدهاست
اصل همه بت‌ها نفس اماره است که در حکم اژدهاست و بت‌های بیرونی حکم مار را دارد. به‌عنوان‌مثال، نفس به سنگ چخماق و آهن شباهت دارد که از به هم زدن آن دو، شراره آتش به دست آید و آن بت شهوات و هوی و هوس‌هاست. چون نفس مکار است، چگونه می‌تواند با بودن این دو (سنگ و آهن) ایمن بود؟ بت تراشیده در مثل مانند سیل گل آلوده است که ممکن است بعد از مدتی تیرگی‌اش برطرف شود، ولی نفس اماره که بت‌ساز و بت‌تراش است همانند چشمه‌ای که پر آب و گل‌آلود تند و تیز است.
بت شکستن، سهل باشد، نیک سهل **** سهل دیدن نفس را، جهل است، جهل
بت مجسمه‌ای، شکستن آن کاری آسان است ولی آسان گرفتن نفس اماره از جهل است.
هر نَفَس، مکری و در هر مکر ز آن **** غرقه صد فرعون، با فرعونیان
نفس بت‌ساز در هر لحظه می‌تواند مکر و حیله‌ای جلوی انسان بگذارد و صد فرعون و فرعونیان را غرق کند. حال اگر کسی معبود او بت نفس درون یعنی نفس اماره شد، بت‌ها و معبودهای دیگر از این بت تکثیر و زاییده گردند.
مثنوی دفتر اول بیت 778-771