محک و میزان

خداوند در باطن برای اهل معنی، محک و میزان قرار داد که شک را از یقین و حق را از باطل بشناسد. در مَثَل، اگر لقمه‌ای بخورند می‌فهمند که این پاک است یا لقمه‌ای شبهه‌ناک. عقل معاش، مربوط به لقمه‌های ظاهری و دنیوی است و عقل معاد مربوط به مسائل روحی و عرفانی است؛ پس بندگان ممتاز حق، هر مسئله‌ای را که بر نفس آنان وارد شود می‌فهمند که این جزو هوای نفسانی است یا جزو طیّبات است. صحّت مسائل روحی و روانی را از؟ حبیب واقعی باید طلب کرد؛ و از ترک حظوظ نفس و شهوات، سلامتی روح به دست می‌آید. راه جان، ابتدا جسم را ویران می‌کند؛ یعنی لذایذ و حظوظ جسمانی را به حدّ متعادل می‌رساند، سپس آن را آباد می‌کند. از اوصاف جسمانی به اوصاف روحانی می‌رسد. پس از تخریب، تعمیر و پس از ویرانی، آبادانی و این فرمول، میزانش از دستورالعمل‌های طی طریق کردگان می‌باشد.