مقام حفیّ
۱- اشاراتی به معانی:
حفیّ: کسی که بسیار نوازش و مهربانی می‌کند؛ کسی که در پرسش از حال دیگری اصرار می‌کند؛ بسیار دانا و عارف به حقیقت چیزی.
۲- اشاراتی از قرآن:
۱- قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ ۖ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي ۖ إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا: (ابراهیم) گفت: درود بر تو باد، برای تو آمرزش می‌خواهم زیرا او همواره نسبت به من پر مهر بوده است. (مریم: ۴۷)
۲- يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّي ۖ لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ۚ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً ۗ يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ اللَّهِ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ: (ای رسول ما) از تو احوال و ساعت قیامت را سؤال خواهند کرد که چه وقت فرا خواهد رسید؟ پاسخ ده که علم آن منحصراً نزد رب و خدای من است؛ کسی به جز او آن را به هنگامش آشکار نکند (شأن) آن ساعت در آسمان‌ها و زمین بسی سنگین و عظیم است، نیاید شما را مگر ناگهانی. از تو می‌پرسند گویی تو کاملاً بدان آگاهی. بگو: علم آن ساعت محققاً نزد خداست، لیکن اکثر مردم آگاه نیستند. (اعراف: ۱۸۷)
۳- اشاراتی از احادیث:
۱- امام حسین علیه‌السلام در دعای عرفه به خداوند عرض می‌کند: چگونه از تو نومید گردم و (أنت الحفیّ بیٖ) تو به من مهربانی. (مفاتیح‌الجنان)
۲- امام رضا علیه‌السلام: رسول خدا مرد و زن را در مسجد جمع کرد و فرمود: «هر که می‌خواهد ثنایش بر ثنای مجاهدان برتری یابد و حاجتش روا شود و… این دعای یوشع را هر روز بخواند: بسم‌الله الرحمن الرحیم ان ربکم بکم لرءوف رحیم الا اِنَّ خَیرَ عبادِ الله التقی النقی الحفیّ…» (بحارالانوار ۴/۸۴)
۳- پیامبر صلّی‌الله علیه و آله فرمود: «خدای را نود و نه اسم است از صد یکی کم است هر که آن‌ها را شمارد بهشت رود و آن‌ها از این قرار است: الله، واحد، احد…، حفیّ…» (الخصال، ترجمۀ مدرس گیلانی، ج ۲ ص ۲۱۶)
۴- نکته‌ها:
* الحفیّ از اسمای خداوند و به معنی مهربان، که وزن صرفی آن – صفت مشبّهه – دلالت بر دوام آن دارد.
* این واژه در قرآن کریم، دو بار و به دو معنی آمده است که در آیۀ «… يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا…» (اعراف: ۱۸۷) که بنا به سیاق آیه گفتۀ اهل تفسیر به معنی «عالِم» است. این واژه در آیۀ مذکور به‌عنوان صفت پیامبر قلمداد شده که مورد نفی قرار گرفته است و در آیه «…سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي ۖ إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا» (مریم: ۴۷) به معنی مهربان آمده و مادۀ آن مقتضی دوام صفت و عطا کردن به لطف است. این واژه در آیۀ مذکور صفت خداوند می‌باشد که ابراهیم علیه‌السلام آن را به این صفت فراخوانده است.
* در حدیث قدسی آمده است که خداوند متعال می‌فرماید: «بندۀ من به آن حقی که بر من داری، تو را دوست می‌دارم و به آن حقی که بر تو دارم مرا دوست داشته باش.» و نیز در حدیث است از حضرت حق که: «اگر آن‌هایی که به من پشت کرده‌اند می‌دانستند چه اندازه انتظار دیدار آن‌ها را می‌کشم و چه مقدار مشتاق توبه و بازگشت آن‌ها هستم هرآینه از شدّت شور و شوق نسبت به من جان می‌دادند و تمام بندبند اعضای بدن آن‌ها به خاطر عشق به من از هم جدا می‌شد.»
* واژۀ حفیّ در اصل به معنای کسی است که پی‌درپی از چیزی سؤال می‌کند و با دقت و اصرار به تعقیب آن می‌پردازد و از آنجا که اصرار در سؤال، باعث پیشرفت علم و دانش می‌شود، گاهی این کلمه به «عالم و دانشمند» آمده است. چنان‌که در آیۀ ۱۸۷ اعراف آمده است که از پیامبر صلّی‌الله علیه و آله دربارۀ قیامت می‌پرسند و آیۀ کریمه چنین بیان می‌فرماید: «…گویی که تو وقت قیامت را می‌دانی…» و خداوند می‌فرماید در پاسخ آن‌ها بگو: «خدا آگاه به قیامت است.»
* قاموس قرآن می‌گوید: اِحفاء به معنی مبالغه در سؤال یا مبالغه در دانستن حال شخص است و نیز از قول طبرسی می‌نویسد: «حفیّ» به معنی عالِم است؛ یعنی شخص آن‌قدر سؤال می‌کند تا آگاه شود.
مفردات راغب، معنی حفیّ را «مهربان» می‌داند و می‌گوید: اصل این حفیّ (مهربانی)، از اَحفیّتُ الدّابّة است که معنی جمله می‌شود: «در مهربانی به آن حیوان مبالغه کردم.»
واژۀ حفیّ نوعی مبالغه در اکرام و نیکویی کردن را در بردارد. (۱)
* امن دیدی گشته در خوفی خَفی
خوف بین هم در امیدی‌ای حفیّ (۲)
* لطف زیاد و ترحّم کثیر و صاحب فضل بودن سبب می‌شود که خداوند نسبت به بندگان بسیار مهربان باشد و آنان را نوازش کند. سفره‌ای که پهن کرده، همه را به کرَمش بهره‌مند نموده، دلجویی کند و به لطف تام از فضل بی‌پایان و رحمت واسعه‌اش عطا نماید؛ گر چه نوع بندگان لغزش‌ها دارند و خلاف اوامرش انجام دهند. (۳)
* اندرون زهر، تِریاق آن حفیّ
کرد تا گویند ذُو اللُّطفِ الخفی (مثنوی ۶/۳۴۴)
* مولانا گوید: خداوند مهربان در زهر، پاد زهری قرار داده تا بندگان بدانند که او لطف پنهانی هم دارد.
* حفیّ صاحب لطفی است که همۀ نعمت‌ها را می‌بخشد.
* دگر ذکر جلیّ و هم خفیّ است
که ز اسرار خداوند حفیّ است (۴)
* مداومت بر اسم الحفیّ برای وقوف بر ضمایر نافع است و خواندنش به عدد خاص به اذن استاد حاذق برای حصول دوستی و محبّت مفید است.
…………………………………………………………………………….
منابع:
۱) مخزن العرفان، ج ۵، ص ۱۲۱
۲) شرح مثنوی (شهیدی)، ج ۳، ص ۹۰۳
۳) مرموزات اسماء، ص ۳۵
۴) اشارات ایمانیه، ص ۲۵۱